Hành vi lè lưỡi và thở gấp là một cảnh tượng quen thuộc với bất kỳ ai nuôi chó. Đối với chó, đây thường là một phần thiết yếu trong sinh lý học của chúng, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa thân nhiệt và biểu lộ cảm xúc. Tuy nhiên, không phải lúc nào hành vi này cũng là bình thường, và đôi khi nó có thể là dấu hiệu cảnh báo của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Bài viết này của chúng tôi sẽ đi sâu vào việc tại sao chó lè lưỡi, phân tích các nguyên nhân từ sinh lý tự nhiên đến các vấn đề y tế tiềm ẩn, giúp bạn hiểu rõ hơn về người bạn bốn chân của mình và biết khi nào cần tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia.
Tưng Bừng Khai Trương
Giảm 50% Các Sản Phẩm Cho Chó Mèo Tại Đây
Lè lưỡi và thở gấp ở chó: Cơ chế sinh học quan trọng
Việc chó lè lưỡi và thở gấp (panting) là một hành vi đa chức năng, gắn liền với nhiều khía cạnh trong đời sống và sức khỏe của chúng. Hiểu rõ các cơ chế sinh học đằng sau hành vi này là chìa khóa để phân biệt giữa trạng thái bình thường và các dấu hiệu bất thường.
Điều hòa thân nhiệt
Đây là lý do phổ biến nhất và quan trọng nhất giải thích tại sao chó lè lưỡi và thở gấp. Không giống như con người, chó chỉ có rất ít tuyến mồ hôi trên cơ thể (chủ yếu ở bàn chân). Do đó, chúng không thể làm mát cơ thể hiệu quả bằng cách đổ mồ hôi. Thay vào đó, chó sử dụng cơ chế thở gấp để làm mát cơ thể. Khi chó thở gấp, không khí sẽ di chuyển nhanh qua lưỡi, khoang miệng và đường hô hấp trên. Quá trình này giúp hơi ẩm bốc hơi từ các bề mặt ẩm ướt đó, mang theo nhiệt lượng ra khỏi cơ thể chó, từ đó giúp hạ nhiệt độ bên trong. Đây là một cơ chế sinh tồn thiết yếu, đặc biệt quan trọng trong môi trường nóng ẩm hoặc sau khi hoạt động thể chất cường độ cao.
Sau khi vận động mạnh
Sau một buổi chạy nhảy hết mình trong công viên, một trò chơi đuổi bắt bóng sôi động, hoặc bất kỳ hoạt động thể chất nào đòi hỏi nhiều năng lượng, chó thường sẽ lè lưỡi và thở gấp. Điều này hoàn toàn bình thường và là dấu hiệu cho thấy cơ thể chúng đang làm việc để phục hồi và điều hòa lại thân nhiệt đã tăng cao do quá trình trao đổi chất tăng cường. Nhịp thở sẽ nhanh và sâu hơn bình thường, đồng thời lưỡi có thể thè ra nhiều hơn để tối ưu hóa quá trình làm mát. Miễn là hành vi này giảm dần và trở lại bình thường sau vài phút nghỉ ngơi, không có gì đáng lo ngại.
Biểu hiện của sự hưng phấn, lo lắng hoặc sợ hãi
Ngoài việc điều hòa thân nhiệt, chó lè lưỡi và thở gấp cũng có thể là cách chúng biểu lộ các trạng thái cảm xúc mạnh mẽ. Khi chó quá hưng phấn, ví dụ như khi chủ về nhà sau một ngày dài hoặc trước một buổi đi dạo yêu thích, nhịp tim và nhịp thở của chúng có thể tăng lên, dẫn đến việc lè lưỡi thở gấp. Tương tự, trong các tình huống lo lắng, sợ hãi hoặc căng thẳng (như tiếng pháo hoa, sấm sét, hoặc đến phòng khám thú y), chó cũng có thể thở gấp để giải tỏa áp lực. Lúc này, hành vi thở gấp thường kèm theo các dấu hiệu khác như ngáp liên tục, liếm môi, tai cụp, đuôi kẹp chặt hoặc tìm chỗ ẩn nấp.
Phản ứng với môi trường mới hoặc căng thẳng
Khi chó phải đối mặt với một sự thay đổi lớn trong môi trường sống, chẳng hạn như chuyển đến nhà mới, có thêm thành viên mới trong gia đình (người hoặc vật nuôi khác), hoặc phải xa chủ, chúng có thể trải qua mức độ căng thẳng đáng kể. Trong những trường hợp này, việc lè lưỡi và thở gấp là một phản ứng sinh lý tự nhiên nhằm đối phó với sự thay đổi. Cơ thể chó sẽ giải phóng hormone căng thẳng, làm tăng nhịp tim và nhịp thở. Việc thở gấp giúp chúng điều tiết cảm xúc, mặc dù đây không phải là một giải pháp lâu dài. Việc tạo ra một môi trường ổn định, an toàn và có lịch trình rõ ràng sẽ giúp chó cảm thấy thoải mái hơn và giảm bớt các biểu hiện căng thẳng.
Các nguyên nhân y tế khiến chó lè lưỡi bất thường
Mặc dù việc lè lưỡi và thở gấp thường là bình thường ở chó, nhưng đôi khi chúng có thể là dấu hiệu của một tình trạng sức khỏe tiềm ẩn cần được chú ý. Việc nhận biết những nguyên nhân y tế này là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe lâu dài cho người bạn của bạn.
Các vấn đề về hô hấp
Các bệnh lý ảnh hưởng đến hệ hô hấp là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến chó lè lưỡi và thở gấp bất thường. Viêm phế quản, viêm phổi, hen suyễn, phù phổi (sự tích tụ chất lỏng trong phổi) hoặc thậm chí là sự tắc nghẽn đường thở do dị vật có thể làm giảm khả năng hấp thụ oxy của chó. Khi chó không nhận đủ oxy, cơ thể sẽ phản ứng bằng cách tăng nhịp thở và lè lưỡi để cố gắng bù đắp sự thiếu hụt này. Các dấu hiệu kèm theo có thể bao gồm ho khan hoặc ho có đờm, khò khè, chảy nước mũi hoặc nước mắt, và thờ ơ.
Bệnh tim mạch
Các bệnh liên quan đến tim, chẳng hạn như suy tim sung huyết hoặc bệnh van tim, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng bơm máu và cung cấp oxy cho các mô trong cơ thể chó. Khi tim hoạt động không hiệu quả, máu không được lưu thông đủ, dẫn đến thiếu oxy. Chó sẽ lè lưỡi và thở gấp để cố gắng đưa nhiều oxy hơn vào phổi. Đây là một dấu hiệu đáng báo động và thường kèm theo các triệu chứng khác như ho, giảm khả năng vận động, nướu nhợt nhạt hoặc xanh xao, sưng phù bụng, và mệt mỏi. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc quản lý bệnh tim ở chó.
Hội chứng Brachycephalic (chó mặt phẳng)
Các giống chó có khuôn mặt phẳng như Pug, Bulldog (Anh, Pháp), Boxer, Shih Tzu… thường mắc hội chứng brachycephalic. Cấu trúc hộp sọ và đường hô hấp đặc trưng của chúng khiến chúng khó thở hơn các giống chó khác. Đường thở bị thu hẹp, lỗ mũi hẹp, vòm miệng mềm kéo dài và khí quản nhỏ hơn là những yếu tố gây ra khó khăn trong việc hô hấp. Do đó, những chú chó này rất dễ bị thở gấp, lè lưỡi ngay cả khi hoạt động nhẹ hoặc trong thời tiết ấm áp. Chúng thường có tiếng thở khò khè và có nguy cơ cao bị sốc nhiệt.
Đau đớn hoặc khó chịu
Chó là những bậc thầy trong việc che giấu cơn đau. Tuy nhiên, thở gấp và lè lưỡi có thể là một trong những dấu hiệu tinh tế cho thấy chúng đang trải qua sự đau đớn hoặc khó chịu. Cơn đau cấp tính hoặc mãn tính từ chấn thương, viêm khớp, bệnh về răng miệng, hoặc các vấn đề nội tạng có thể làm tăng nhịp tim và nhịp thở của chó. Hành vi lè lưỡi có thể là cách chúng đối phó với cơn đau hoặc sự căng thẳng mà nó gây ra. Nếu bạn nghi ngờ chó đang bị đau, hãy quan sát các dấu hiệu khác như thay đổi hành vi, giảm ăn, đi lại khó khăn, hoặc nhạy cảm khi chạm vào.
Nhiễm độc hoặc phản ứng thuốc
Việc chó nuốt phải chất độc (như thuốc diệt chuột, hóa chất gia dụng, hoặc thực phẩm độc hại cho chó như sô cô la) có thể gây ra nhiều phản ứng sinh lý nghiêm trọng, bao gồm thở gấp và lè lưỡi. Tương tự, một số loại thuốc hoặc phản ứng dị ứng nghiêm trọng với thuốc cũng có thể gây ra các triệu chứng tương tự. Trong trường hợp này, việc thở gấp thường xảy theo cách đột ngột, kèm theo các dấu hiệu khác như nôn mửa, tiêu chảy, run rẩy, co giật, hoặc thay đổi ý thức. Đây là một trường hợp khẩn cấp y tế và cần được đưa đến bác sĩ thú y ngay lập tức.
Các bệnh lý khác
Ngoài các nguyên nhân trên, một số bệnh lý khác cũng có thể khiến chó lè lưỡi và thở gấp bất thường:
- Thiếu máu: Khi chó thiếu hồng cầu hoặc hemoglobin, khả năng vận chuyển oxy của máu bị suy giảm, buộc cơ thể phải thở nhanh hơn để bù đắp.
- Bệnh Cushing (Hội chứng cường vỏ thượng thận): Đây là một rối loạn nội tiết gây ra bởi sự sản xuất quá mức hormone cortisol. Một trong những triệu chứng phổ biến của bệnh Cushing là thở gấp và lè lưỡi thường xuyên, đặc biệt là vào ban đêm.
- Sốt: Nhiệt độ cơ thể tăng cao do nhiễm trùng hoặc viêm nhiễm cũng sẽ khiến chó thở gấp để hạ nhiệt.
- Sốc hoặc mất máu: Trong trường hợp sốc do chấn thương nặng hoặc mất máu đáng kể, cơ thể chó sẽ cố gắng duy trì chức năng bằng cách tăng nhịp tim và nhịp thở.
Khi nào hành vi lè lưỡi của chó trở nên đáng lo ngại?
Việc chó lè lưỡi và thở gấp có thể là bình thường hoặc là dấu hiệu cảnh báo. Điều quan trọng là phải biết phân biệt hai trường hợp này. Bạn cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu đáng lo ngại nào sau đây:
- Thở gấp kéo dài hoặc không giảm: Nếu chó của bạn thở gấp liên tục trong thời gian dài (hơn 30 phút) mà không có lý do rõ ràng (không phải sau vận động hay trong môi trường nóng), hoặc nhịp thở không trở lại bình thường sau khi nghỉ ngơi.
- Thở gấp kèm theo các triệu chứng khác:
- Ho hoặc khò khè: Đặc biệt là ho ra chất lỏng hoặc có tiếng khò khè khi thở.
- Nướu nhợt nhạt, xanh xao hoặc đỏ rực: Thay đổi màu sắc của nướu là một dấu hiệu khẩn cấp. Nướu xanh hoặc xám cho thấy thiếu oxy, nướu đỏ sẫm có thể là sốc nhiệt.
- Yếu ớt, lờ đờ, khó đứng dậy hoặc đi lại: Mất năng lượng đột ngột.
- Mất ý thức hoặc co giật.
- Chán ăn hoặc nôn mửa.
- Bụng sưng hoặc căng cứng.
- Lè lưỡi quá mức và sùi bọt mép.
- Thở gấp trong điều kiện mát mẻ: Nếu chó thở gấp ngay cả trong môi trường mát mẻ, yên tĩnh và không hoạt động thể chất.
- Chó không thể làm mát cơ thể: Dù đã được đưa vào môi trường mát, chó vẫn tiếp tục thở gấp dữ dội và có dấu hiệu sốc nhiệt (thân nhiệt tăng cao, nướu đỏ, lờ đờ).
Khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào trong số này, hãy đưa chó đến phòng khám thú y ngay lập tức. Mô tả chi tiết các triệu chứng và hoàn cảnh bạn quan sát được sẽ giúp bác sĩ thú y chẩn đoán và điều trị kịp thời, có thể cứu sống thú cưng của bạn.
Cách xử lý khi chó lè lưỡi thở gấp
Khi bạn thấy chó lè lưỡi và thở gấp, việc đầu tiên là giữ bình tĩnh và đánh giá tình hình. Tùy thuộc vào nguyên nhân, có những bước bạn có thể thực hiện để giúp chó cảm thấy tốt hơn và biết khi nào cần tìm sự trợ giúp chuyên nghiệp.
Đảm bảo môi trường mát mẻ, thoáng đãng
Nếu chó thở gấp do nóng bức hoặc hoạt động mạnh, ưu tiên hàng đầu là giúp chúng hạ nhiệt.
- Đưa chó vào nơi mát mẻ: Di chuyển chó vào trong nhà, dưới bóng râm, hoặc một phòng có điều hòa nhiệt độ hoặc quạt.
- Cung cấp nước mát: Đảm bảo chó có đủ nước sạch và mát để uống. Bạn có thể cho chúng uống từng lượng nhỏ một cách từ từ để tránh kích ứng dạ dày.
- Làm mát bên ngoài: Lau nhẹ nhàng lên tai, bàn chân và vùng bụng bằng khăn ẩm mát (không dùng nước đá lạnh vì có thể gây sốc nhiệt). Bạn cũng có thể dùng bình xịt phun sương nhẹ nhàng lên lông chó.
Cung cấp đủ nước sạch
Việc cung cấp đủ nước là rất quan trọng để ngăn ngừa tình trạng mất nước và giúp chó điều hòa thân nhiệt hiệu quả. Đảm bảo bát nước của chó luôn đầy và sạch. Trong những ngày nóng bức hoặc sau khi hoạt động, bạn có thể cân nhắc đặt thêm một vài bát nước ở các vị trí khác nhau trong nhà hoặc vườn để khuyến khích chó uống nhiều hơn. Đối với những chú chó kén uống nước, việc thêm một ít nước dùng không gia vị vào thức ăn khô hoặc sử dụng đài phun nước tự động có thể kích thích chúng uống nhiều hơn.
Giảm căng thẳng, tạo không gian an toàn
Nếu chó lè lưỡi thở gấp do căng thẳng hoặc lo lắng, hãy cố gắng loại bỏ hoặc giảm thiểu yếu tố gây căng thẳng.
- Tạo không gian yên tĩnh: Đưa chó đến một khu vực yên tĩnh, ít người qua lại hoặc tiếng ồn.
- Sử dụng trấn an: Sử dụng các loại pheromone làm dịu (dạng xịt hoặc khuếch tán), đồ chơi nhai, hoặc thậm chí là nhạc nhẹ nhàng có thể giúp chó bình tĩnh lại.
- Tránh la mắng hoặc trừng phạt: Việc này chỉ làm tăng mức độ căng thẳng của chó. Thay vào đó, hãy giữ bình tĩnh và nói chuyện nhẹ nhàng với chúng.
Theo dõi và ghi nhận các triệu chứng
Luôn quan sát chặt chẽ tình trạng của chó.
- Ghi lại thời gian và tần suất: Khi nào chó bắt đầu thở gấp? Kéo dài bao lâu? Có thường xuyên xảy ra không?
- Ghi nhận các triệu chứng đi kèm: Có ho, khò khè, nôn mửa, yếu ớt, hay thay đổi màu sắc nướu không?
- Môi trường xung quanh: Nhiệt độ phòng là bao nhiêu? Chó có vừa hoạt động không?
Những thông tin này rất hữu ích cho bác sĩ thú y khi bạn cần đưa chó đi khám.
Thăm khám bác sĩ thú y định kỳ
Khám sức khỏe định kỳ là biện pháp phòng ngừa tốt nhất. Bác sĩ thú y có thể phát hiện sớm các vấn đề về tim, hô hấp, hoặc các bệnh lý khác trước khi chúng trở nên nghiêm trọng. Việc này không chỉ giúp quản lý các bệnh mãn tính hiệu quả hơn mà còn đảm bảo rằng chó của bạn luôn nhận được sự chăm sóc tốt nhất để duy trì một cuộc sống khỏe mạnh, hạn chế các tình huống phải tại sao chó lè lưỡi một cách bất thường.
Phân biệt lè lưỡi bình thường và bất thường ở chó
Để chăm sóc tốt nhất cho chó cưng, việc nắm vững cách phân biệt hành vi lè lưỡi thở gấp bình thường và bất thường là vô cùng cần thiết.
Khi nào là bình thường:
- Sau khi vận động: Chó thở gấp trong thời gian ngắn (vài phút) sau khi chạy, chơi hoặc đi dạo.
- Trong môi trường ấm: Khi nhiệt độ môi trường cao hơn bình thường, chó thở gấp để giải nhiệt.
- Hưng phấn hoặc căng thẳng nhẹ: Chó thở gấp khi gặp chủ, trước bữa ăn hoặc khi ở trong tình huống mới nhưng không có dấu hiệu lo lắng cực độ.
- Màu sắc nướu hồng hào: Nướu và lưỡi của chó vẫn giữ màu hồng tự nhiên, không có dấu hiệu thay đổi màu sắc.
- Chó tỉnh táo và năng động: Sau khi nghỉ ngơi, chó nhanh chóng trở lại trạng thái bình thường, vui vẻ và hoạt bát.
Khi nào là bất thường và cần can thiệp:
- Kéo dài không rõ nguyên nhân: Chó thở gấp liên tục trong thời gian dài (hơn 30 phút) mà không có bất kỳ yếu tố kích thích nào (nóng, vận động, căng thẳng).
- Kèm theo các triệu chứng khác: Ho, khò khè, nôn mửa, tiêu chảy, yếu ớt, lờ đờ, chán ăn, hoặc bất kỳ thay đổi hành vi đáng kể nào.
- Nướu nhợt nhạt, xanh xao hoặc đỏ sẫm: Đây là dấu hiệu của thiếu oxy, sốc nhiệt hoặc các vấn đề tuần hoàn nghiêm trọng.
- Tiếng thở khó khăn: Thở hổn hển, có tiếng rít, hoặc dường như chó đang phải cố gắng hít thở.
- Chó có dấu hiệu đau: Rên rỉ, không cho chạm vào, hoặc thay đổi tư thế.
- Thân nhiệt quá cao: Khi sờ vào thấy chó nóng bất thường.
- Giống chó mặt phẳng: Đối với các giống chó brachycephalic, bất kỳ dấu hiệu thở gấp dữ dội nào cũng cần được coi trọng vì chúng dễ bị sốc nhiệt và suy hô hấp.
Nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, đừng ngần ngại liên hệ ngay với bác sĩ thú y. Việc phát hiện và điều trị kịp thời có thể tạo ra sự khác biệt lớn đối với sức khỏe của chó cưng.
So sánh: Khi mèo lè lưỡi thở gấp giống chó – Dấu hiệu cảnh báo cần biết
Trong khi việc tại sao chó lè lưỡi và thở gấp thường là một hành vi sinh lý bình thường để giải nhiệt, ở mèo, hành vi này lại hoàn toàn khác biệt và thường là một dấu hiệu cảnh báo đáng lo ngại. Mèo chủ yếu làm mát cơ thể thông qua việc liếm lông (bay hơi nước bọt) chứ không phải qua thở gấp như chó. Vì vậy, khi bạn thấy một chú mèo lè lưỡi và thở gấp giống như chó, hãy xem xét kỹ lưỡng các nguyên nhân tiềm ẩn.
Nguyên nhân khiến mèo lè lưỡi thở gấp
- Căng thẳng và lo lắng cấp tính: Mèo là loài vật rất nhạy cảm với môi trường. Các yếu tố như chuyến đi xe, thăm khám thú y, tiếng ồn lớn, hoặc sự hiện diện của một vật nuôi/người lạ có thể gây stress nghiêm trọng, dẫn đến thở gấp. Đây là phản ứng tức thời để giải tỏa căng thẳng.
- Hoạt động quá sức: Mặc dù hiếm khi xảy ra, nhưng sau một đợt chơi đùa cực kỳ cường độ cao, mèo cũng có thể thở gấp trong thời gian ngắn để phục hồi. Tuy nhiên, nếu kéo dài, đó là dấu hiệu bất thường.
- Sốc nhiệt: Mèo có thể bị sốc nhiệt nếu ở trong môi trường quá nóng hoặc bị nhốt trong không gian kín, không thoáng khí. Tình trạng này rất nguy hiểm và cần được cấp cứu ngay.
- Vấn đề hô hấp: Các bệnh về phổi (viêm phổi, hen suyễn, phù phổi), viêm phế quản hoặc các vấn đề về đường hô hấp trên có thể khiến mèo khó thở, buộc chúng phải thở bằng miệng và lè lưỡi để lấy đủ oxy.
- Bệnh tim mạch: Giống như chó, mèo cũng có thể mắc các bệnh về tim (như bệnh cơ tim phì đại). Khi tim không bơm máu hiệu quả, cơ thể sẽ thiếu oxy, và mèo sẽ thở gấp để bù đắp. Đây là một dấu hiệu rất nghiêm trọng.
- Đau đớn hoặc khó chịu: Cơn đau cấp tính do chấn thương hoặc bệnh lý nghiêm trọng cũng có thể khiến mèo thở gấp.
Mèo con đang lè lưỡi thở dốc, một dấu hiệu bất thường ở mèo nhưng là cơ chế giải nhiệt tự nhiên ở chó. Tìm hiểu tại sao chó lè lưỡi.
Khi nào cần đưa mèo đến bác sĩ thú y ngay lập tức
Nếu mèo của bạn lè lưỡi thở gấp, đặc biệt nếu kèm theo bất kỳ triệu chứng nào sau đây, hãy đưa chúng đến bác sĩ thú y ngay lập tức:
- Thở gấp kéo dài: Hơn vài phút và không có dấu hiệu giảm bớt.
- Thở gấp kèm ho, khò khè, hoặc sùi bọt mép.
- Mèo yếu ớt, lờ đờ, mất năng lượng, hoặc không phản ứng.
- Nướu hoặc lưỡi chuyển sang màu xanh xao, tím tái hoặc đỏ sẫm.
- Chán ăn, nôn mửa hoặc tiêu chảy.
- Mèo có dấu hiệu đau hoặc khó chịu rõ rệt.
Mèo đang thở hổn hển, lè lưỡi và có biểu hiện lo lắng, một tình trạng đáng báo động ở mèo khác hẳn với lý do tại sao chó lè lưỡi bình thường.
Trong khi mèo thở gấp lè lưỡi cần được coi là một dấu hiệu khẩn cấp, thì đối với chó, hành vi này cần được đánh giá dựa trên bối cảnh và các triệu chứng đi kèm. Hiểu rõ sự khác biệt này giúp bạn phản ứng phù hợp và kịp thời, đảm bảo sức khỏe tối ưu cho cả chó và mèo cưng của mình. Chó lè lưỡi là hành vi mà Mochi Cat thường xuyên nhận được câu hỏi từ khách hàng.
Kết luận
Việc tại sao chó lè lưỡi là một câu hỏi thường gặp, và câu trả lời phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ cơ chế sinh lý tự nhiên như điều hòa thân nhiệt đến các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn nghiêm trọng. Đối với chó, hành vi này thường là bình thường sau khi vận động hoặc khi trời nóng, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của sự hưng phấn, lo lắng hoặc thậm chí là bệnh lý. Điều quan trọng là mỗi người chủ chó cần trang bị kiến thức để phân biệt giữa hành vi lè lưỡi bình thường và những trường hợp cần sự can thiệp y tế khẩn cấp. Luôn theo dõi sát sao thú cưng của bạn, đảm bảo chúng có một môi trường sống thoải mái, đủ nước uống, và đừng ngần ngại liên hệ bác sĩ thú y nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào. Việc chủ động chăm sóc và quan sát là chìa khóa để đảm bảo người bạn bốn chân của bạn luôn khỏe mạnh và hạnh phúc.