Bệnh dại là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, gây tử vong gần như 100% khi đã phát bệnh ở cả chó và người. Việc hiểu rõ tại sao chó bị dại, các nguyên nhân và cơ chế lây truyền của căn bệnh này là vô cùng quan trọng để chủ nuôi có thể chủ động phòng ngừa, bảo vệ không chỉ cho thú cưng mà còn cho chính bản thân và cộng đồng. Bài viết này sẽ đi sâu vào những vấn đề cốt lõi về bệnh dại ở chó, từ nguồn gốc gây bệnh đến các giải pháp phòng tránh hiệu quả nhất.
Tưng Bừng Khai Trương
Giảm 50% Các Sản Phẩm Cho Chó Mèo Tại Đây
Bệnh Dại Ở Chó Là Gì? Tổng Quan Về Virus Gây Bệnh
Bệnh dại là một bệnh viêm não tủy cấp tính do virus gây ra, ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương của động vật có vú, bao gồm cả chó và con người. Đây là một trong những bệnh truyền nhiễm lâu đời nhất và đáng sợ nhất trên thế giới. Khi một con chó mắc bệnh, virus sẽ nhân lên trong cơ thể và di chuyển đến các tuyến nước bọt, khiến nước bọt của chó trở thành nguồn lây nhiễm chính.
Khái niệm bệnh dại và tầm nguy hiểm
Bệnh dại thường được biết đến với các biểu hiện thần kinh dữ dội, như hung hăng, sợ nước, co giật và cuối cùng là bại liệt, dẫn đến tử vong. Đối với chó, bệnh dại là một bản án tử hình không thể cứu vãn. Đối với con người, sau khi phơi nhiễm với virus dại, nếu không được tiêm phòng kịp thời và đầy đủ, tỷ lệ tử vong cũng là tuyệt đối. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu rõ về bệnh và các biện pháp phòng ngừa.
Virus Rabies: Đặc điểm và cơ chế hoạt động
Thủ phạm gây ra bệnh dại chính là virus Rabies, thuộc họ Rhabdoviridae, chi Lyssavirus. Virus này có cấu trúc hình viên đạn đặc trưng, chứa vật chất di truyền là RNA sợi đơn. Virus Rabies có khả năng tồn tại trong cơ thể động vật và người trong một thời gian dài (giai đoạn ủ bệnh) trước khi gây ra các triệu chứng lâm sàng. Sau khi xâm nhập vào cơ thể thông qua vết cắn hoặc vết trầy xước, virus sẽ di chuyển dọc theo các dây thần kinh ngoại biên đến hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống). Tại đây, chúng nhân lên nhanh chóng, gây tổn thương nặng nề cho các tế bào thần kinh, dẫn đến các biểu hiện lâm sàng đặc trưng của bệnh dại.
Các Nguyên Nhân Chính Khiến Chó Bị Dại
Việc nắm rõ các con đường lây nhiễm là chìa khóa để phòng tránh bệnh dại hiệu quả. Tại sao chó bị dại thường xoay quanh một số nguyên nhân chính sau đây.
Lây truyền qua vết cắn, cào từ động vật mắc bệnh
Đây là con đường lây truyền phổ biến nhất của bệnh dại. Khi một con chó bị dại cắn hoặc cào một con chó khác (hoặc bất kỳ động vật có vú nào), virus Rabies có trong nước bọt của con vật bị bệnh sẽ xâm nhập vào cơ thể con vật lành thông qua vết thương hở. Ngay cả vết cào xước nhẹ cũng có thể gây nguy hiểm, đặc biệt nếu con vật bị dại có thói quen liếm móng vuốt. Do virus khu trú nhiều trong nước bọt, nên bất kỳ tiếp xúc nào giữa nước bọt của chó bị dại với vết thương hở trên da đều tiềm ẩn nguy cơ.
Thiếu tiêm phòng vaccine: Lỗ hổng bảo vệ
Nguyên nhân hàng đầu và quan trọng nhất khiến chó bị dại là do không được tiêm phòng vaccine đầy đủ hoặc đúng lịch. Vaccine dại tạo ra kháng thể trong cơ thể chó, giúp hệ miễn dịch chống lại virus Rabies khi chúng xâm nhập. Một con chó không được tiêm phòng sẽ hoàn toàn không có khả năng tự vệ trước virus, trở thành mục tiêu dễ dàng cho mầm bệnh. Các nước phát triển có tỷ lệ tiêm phòng dại ở động vật rất cao, thường lớn hơn 70%, giúp kiểm soát bệnh dại tối đa. Tuy nhiên, tại Việt Nam, tỷ lệ tiêm vaccine phòng dại cho chó mèo còn thấp (khoảng 20-30% tổng đàn), làm tăng đáng kể khả năng chó mang mầm bệnh dại và lây truyền sang con người.
TS.BS Nguyễn Thị Thanh Hương tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương tư vấn về tiêm phòng dại cho người bị chó cắn, nhấn mạnh tầm quan trọng của vaccine để ngăn chặn virus gây bệnh.
Tiếp xúc với động vật hoang dã mang mầm bệnh
Chó có thể bị dại khi tiếp xúc hoặc chiến đấu với các động vật hoang dã mang virus Rabies như chồn, cáo, dơi, hoặc các loài gặm nhấm. Đặc biệt là ở những vùng nông thôn hoặc nơi có nhiều rừng núi, chó có nguy cơ cao hơn khi đi lang thang và gặp gỡ những loài vật này. Mặc dù các nước phát triển còn sử dụng vaccine phòng dại cho động vật hoang dã để kiểm soát dịch bệnh, nhưng ở nhiều khu vực, đây vẫn là một nguồn lây nhiễm tiềm tàng đáng kể.
Điều kiện môi trường và quản lý đàn chó
Môi trường sống kém vệ sinh, tình trạng chó thả rông, không được quản lý chặt chẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự lây lan của bệnh dại. Khi chó được thả rông, chúng có khả năng tiếp xúc và chiến đấu với các con chó khác hoặc động vật hoang dã, từ đó gia tăng nguy cơ nhiễm virus. Việc kiểm soát số lượng đàn chó, đặc biệt là chó hoang, và khuyến khích chủ nuôi chịu trách nhiệm tiêm phòng và nuôi nhốt đúng cách là yếu tố then chốt trong công tác phòng chống dịch bệnh.
Dấu Hiệu Nhận Biết Chó Bị Dại: Các Giai Đoạn Phát Triển Của Bệnh
Việc nhận biết sớm các triệu chứng của bệnh dại ở chó là rất quan trọng để chủ nuôi có thể đưa ra quyết định xử lý kịp thời, hạn chế lây lan cho bản thân và cộng đồng. Các biểu hiện bệnh dại thường trải qua ba giai đoạn chính, sau thời gian ủ bệnh.
Giai đoạn ủ bệnh: Thời gian nguy hiểm tiềm ẩn
Thời gian ủ bệnh ở chó thường kéo dài từ vài ngày đến vài tháng, trung bình khoảng 2-3 tuần, nhưng cũng có thể lên đến hơn một năm tùy thuộc vào vị trí vết cắn (càng gần não, thời gian ủ bệnh càng ngắn) và lượng virus xâm nhập. Trong giai đoạn này, chó không có bất kỳ triệu chứng lâm sàng nào, nhưng virus đã bắt đầu nhân lên và di chuyển trong cơ thể. Điều này khiến giai đoạn ủ bệnh trở nên nguy hiểm vì chó có thể trông hoàn toàn bình thường nhưng đã mang mầm bệnh và có khả năng lây nhiễm.
Giai đoạn tiền triệu (Prodromal): Thay đổi hành vi ban đầu
Giai đoạn này kéo dài khoảng 2-3 ngày. Chó bắt đầu có những thay đổi nhỏ về hành vi. Chúng có thể trở nên bồn chồn, lo lắng, hoặc ngược lại, quá trầm tính và né tránh. Một số chó có thể liếm hoặc cắn vào vị trí vết cắn cũ liên tục. Thân nhiệt có thể tăng nhẹ, đồng tử giãn, phản xạ giác mạc kém. Những thay đổi này thường dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh thông thường khác.
Giai đoạn điên cuồng (Furious): Biểu hiện hung dữ
Đây là giai đoạn bệnh dại thể hiện rõ rệt nhất, kéo dài 3-7 ngày. Chó trở nên cực kỳ hung dữ và kích động. Chúng không còn nhận ra chủ, sủa vô cớ, gầm gừ, cắn phá mọi thứ xung quanh mà không có lý do. Chó thường có xu hướng chạy lung tung, tấn công các vật thể di động và thậm chí cả con người. Các dấu hiệu khác bao gồm chảy nước dãi nhiều, khó nuốt, mất định hướng, và có thể xuất hiện co giật. Do bị liệt hầu họng, chó thường không thể nuốt nước và thức ăn, dẫn đến sợ nước (hydrophobia) và sùi bọt mép.
Giai đoạn bại liệt (Paralytic): Dấu hiệu suy nhược và tử vong
Sau giai đoạn điên cuồng, chó chuyển sang giai đoạn bại liệt, kéo dài từ 1-4 ngày. Các cơ bắt đầu yếu đi và liệt dần. Đầu tiên là liệt các cơ ở vùng đầu và cổ, khiến chó khó thở, khó nuốt, tiếng sủa khàn hoặc mất tiếng. Hàm dưới bị trễ xuống, lưỡi thè ra ngoài. Sau đó, tình trạng bại liệt lan ra toàn thân, khiến chó không thể đứng vững, nằm một chỗ. Cuối cùng, hệ hô hấp và tuần hoàn bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến hôn mê và tử vong.
Tầm Quan Trọng Của Việc Tiêm Phòng Dại Cho Chó
Tiêm phòng dại không chỉ là biện pháp bảo vệ cá thể chó mà còn là yếu tố then chốt trong việc kiểm soát và loại trừ bệnh dại trong cộng đồng, bảo vệ sức khỏe con người.
Miễn dịch cộng đồng: Bảo vệ cả đàn và con người
Khi một tỷ lệ lớn chó trong cộng đồng được tiêm phòng dại, một hàng rào miễn dịch sẽ được hình thành, gọi là miễn dịch cộng đồng. Hàng rào này làm giảm khả năng virus dại lây lan từ chó mắc bệnh sang chó khỏe mạnh, từ đó giảm đáng kể số lượng chó bị dại. Khi số lượng chó bị dại giảm, nguy cơ con người bị lây nhiễm từ chó cũng sẽ giảm theo. Đây là mục tiêu quan trọng trong các chương trình phòng chống dại cấp quốc gia và quốc tế.
Giảm nguy cơ lây truyền sang người
Bệnh dại lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn, cào hoặc liếm vào vết thương hở. Khi chó được tiêm phòng đầy đủ, chúng sẽ có kháng thể để chống lại virus dại, giúp ngăn chặn sự phát triển của bệnh trong cơ thể và loại bỏ khả năng lây truyền virus qua nước bọt. Việc này trực tiếp bảo vệ con người khỏi nguy cơ tử vong do bệnh dại, bởi không có loại thuốc nào có thể cứu chữa được khi bệnh đã phát. Vaccine phòng dại được coi là bước tiến nhảy vọt của y học hiện đại, cứu sống hàng triệu người trên thế giới thoát khỏi tử vong do bệnh dại.
Thực trạng tiêm phòng dại ở Việt Nam và quốc tế
Như đã đề cập, tỷ lệ tiêm vaccine phòng dại cho chó mèo ở Việt Nam còn khá thấp (20-30% tổng đàn), so với các nước phát triển nơi tỷ lệ này có thể lên tới hơn 70% và thậm chí còn tiêm phòng cho động vật hoang dã. Sự chênh lệch này giải thích tại sao chó bị dại vẫn còn là vấn đề nhức nhối ở Việt Nam, dẫn đến số ca tử vong do dại ở người vẫn còn cao. Việc nâng cao ý thức chủ nuôi, tăng cường các chiến dịch tiêm phòng hàng loạt và quản lý chặt chẽ đàn chó là những giải pháp cấp thiết để kiểm soát bệnh dại tại Việt Nam.
Phòng Ngừa Bệnh Dại Ở Chó: Trách Nhiệm Của Chủ Nuôi
Để phòng ngừa bệnh dại một cách hiệu quả, mỗi chủ nuôi cần ý thức được trách nhiệm của mình và thực hiện các biện pháp cụ thể.
Lịch tiêm phòng vaccine dại định kỳ
Đây là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất. Tất cả chó con từ 3 tháng tuổi trở lên cần được tiêm phòng dại mũi đầu tiên và tiêm nhắc lại theo khuyến cáo của bác sĩ thú y (thường là hàng năm). Việc tiêm phòng định kỳ đảm bảo mức kháng thể bảo vệ chó luôn ở ngưỡng an toàn. Chủ nuôi cần ghi nhớ lịch tiêm phòng và đưa thú cưng đi tiêm đúng hẹn. Việc tiêm phòng dại cho chó mèo sẽ giảm được phần lớn nguy cơ lây truyền cho người, giảm số lượng chó mèo bị dại sẽ giảm được số người bị tai nạn do động vật cắn và tử vong do dại.
Quản lý và giám sát chó mèo chặt chẽ
Chủ nuôi cần giữ chó trong khuôn viên nhà hoặc dắt chó bằng dây xích khi ra ngoài. Điều này giúp ngăn chó tiếp xúc với các động vật khác, đặc biệt là chó lạ hoặc động vật hoang dã có thể mang mầm bệnh. Tránh thả rông chó, nhất là ở những khu vực có nguy cơ cao về bệnh dại.
Biện pháp an toàn khi tiếp xúc với động vật hoang dã
Hạn chế tối đa việc chó tiếp xúc với động vật hoang dã. Nếu phát hiện chó của bạn có dấu hiệu tiếp xúc với động vật hoang dã nghi ngờ bị dại, cần thông báo ngay cho cơ quan chức năng hoặc bác sĩ thú y để được tư vấn và xử lý kịp thời.
Sơ cứu và xử lý khi bị chó cắn
Khi bị chó cắn, dù chó đã được tiêm phòng hay chưa, người bị nạn cần phải được xử lý vết thương ngay lập tức và đến cơ sở y tế gần nhất.
Rửa ngay vết thương bằng nước và xà phòng (hoặc các chất như dầu gội – sữa tắm) dưới vòi nước chảy mạnh trong ít nhất 15 phút. Sau đó, bôi các chất sát khuẩn như cồn – cồn iot. Tuyệt đối không dùng các chất kích thích đắp vào vết thương như ớt bột, nước ép, nhựa cây, axit hoặc kiềm. Không băng bó, đắp thuốc kín vết thương.
Thời điểm tốt nhất để tiêm phòng là trong vòng 6 giờ đầu tiên sau khi bị chó mèo cắn. Tuy nhiên, nếu bạn không biết thông tin bị chó cắn phải tiêm vaccine dại dẫn đến việc bị trễ, thì nên đi tiêm ngay khi nhận thức được mức độ nguy hiểm của bệnh dại.
Sơ cứu vết thương bằng xà phòng và nước sau khi bị chó cắn, một bước quan trọng để giảm nguy cơ lây nhiễm virus dại trước khi đến cơ sở y tế để tiêm phòng.
Sau khi sơ cứu, bạn cần đến ngay các điểm tiêm chủng gần nhất để được các bác sĩ khám và tư vấn tiêm vaccine phòng dại và huyết thanh kháng dại (nếu cần). Tuỳ thuộc vào con vật đó đã được tiêm phòng dại cách đó bao lâu để các bác sĩ có thể ra quyết định tiêm hay không tiêm chủng cho người bị cắn. Theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế, khi bị con vật cắn (bao gồm cả động vật được tiêm phòng và chưa được tiêm phòng), người bị nạn cần phải được tiêm phòng vaccine phòng dại ngay và vừa tiêm vừa theo dõi con vật đó (nếu có thể). Nếu trong 10 ngày, con vật vẫn sống khỏe mạnh, bình thường thì người bị nạn có thể dừng tiêm chủng các mũi tiếp theo (phác đồ tiêm chủng đầy đủ là 5 mũi trong vòng 1 tháng kể từ mũi tiêm chủng đầu tiên).
Việc bạn đã từng được tiêm vaccine phòng dại trước đó hay chưa thì việc xử lý và phác đồ tiêm sẽ khác nhau. Vaccine phòng dại tế bào thế hệ mới áp dụng tiêm phòng như các loại vaccine dịch vụ khác, tức là người dân hoàn toàn có thể tiêm phòng trước phơi nhiễm (chưa bị chó, mèo cắn). Đặc biệt, một số đối tượng có nguy cơ cao nên chủ động tiêm vaccine phòng dại trước: Bác sĩ thú y, kiểm lâm, người giết mổ động vật, người đi du lịch đến các vùng dịch bệnh dại lưu hành được khuyến cáo tiêm chủng để bảo vệ an toàn.
Những Lầm Tưởng Phổ Biến Về Bệnh Dại Ở Chó
Có nhiều lầm tưởng xung quanh bệnh dại ở chó có thể dẫn đến những quyết định sai lầm, gây nguy hiểm cho bản thân và cộng đồng. Việc làm rõ những điều này là cần thiết để mọi người hiểu đúng về bệnh.
Quan niệm “chó đã tiêm phòng thì không cần tiêm cho người khi bị cắn”
Đây là một lầm tưởng nguy hiểm. Thực tế cho thấy, việc bị con vật đã được tiêm phòng dại hàng năm cắn sẽ yên tâm hơn rất nhiều so với khi nó chưa được tiêm. Tuy nhiên, không có vaccine nào đạt hiệu quả bảo vệ 100%. Hiệu quả của vaccine có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như chất lượng vaccine, cách bảo quản, kỹ thuật tiêm, và tình trạng sức khỏe của vật nuôi. Hơn nữa, ngay cả khi chó đã tiêm phòng, chủ nuôi cũng không thể đảm bảo chắc chắn rằng con chó đó không nhiễm bệnh dại, đặc biệt là trong bối cảnh tỷ lệ tiêm phòng thấp và tình hình dịch bệnh phức tạp ở Việt Nam. Do đó, theo khuyến cáo của WHO và Bộ Y tế, khi bị chó cắn, dù chó đã được tiêm phòng, người bị nạn vẫn cần tiêm phòng vaccine dại và theo dõi con vật theo phác đồ y tế. Chỉ khi con vật sống khỏe mạnh trong 10 ngày theo dõi, người bị nạn mới có thể cân nhắc dừng các mũi tiêm tiếp theo.
Hiểu lầm về thời gian ủ bệnh và hiệu quả tiêm phòng
Nhiều người cho rằng nếu chó bị cắn bởi một con vật khác nhưng không chết ngay, thì nó không bị dại. Hoặc nếu vết cắn nhỏ thì không nguy hiểm. Đây là những hiểu lầm. Thời gian ủ bệnh của virus dại có thể kéo dài rất lâu, từ vài ngày đến hơn một năm, khiến việc theo dõi trực quan trở nên khó khăn. Ngoài ra, ngay cả vết cắn hoặc cào xước nhỏ cũng có thể đưa virus vào cơ thể, đặc biệt nếu vết thương ở gần các đầu dây thần kinh hoặc trên mặt. Về hiệu quả tiêm phòng, vaccine cần thời gian để cơ thể tạo ra kháng thể. Do đó, việc tiêm phòng càng sớm sau khi phơi nhiễm càng tốt để kháng thể kịp hình thành trước khi virus tấn công hệ thần kinh trung ương.
Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Bệnh Dại Ở Chó
Để cung cấp thông tin toàn diện về tại sao chó bị dại và các khía cạnh liên quan, dưới đây là một số câu hỏi thường gặp mà chủ nuôi và cộng đồng thường quan tâm.
Có phải tất cả chó bị dại đều hung dữ không?
Không phải tất cả chó bị dại đều biểu hiện hung dữ. Bệnh dại ở chó có thể xuất hiện dưới hai thể chính: thể điên cuồng (furious form) và thể bại liệt (paralytic form). Thể điên cuồng là dạng mà chó trở nên hung hăng, cắn phá. Tuy nhiên, thể bại liệt lại khiến chó trở nên trầm tính, ủ rũ, khó nuốt và dần bị liệt. Cả hai thể này đều nguy hiểm và có thể lây truyền virus.
Chó con có thể bị dại không?
Có, chó con hoàn toàn có thể bị dại. Thực tế, chó con có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thường chưa được tiêm phòng đầy đủ, do đó chúng có nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn nếu tiếp xúc với virus. Việc tiêm vaccine dại cho chó con thường bắt đầu từ 3 tháng tuổi là rất quan trọng.
Mèo có bị dại không?
Có, mèo cũng là một trong những loài động vật có vú có thể mắc bệnh dại và lây truyền virus sang người. Cơ chế lây truyền và biểu hiện bệnh ở mèo cũng tương tự như ở chó. Ngay cả vết cào xước của mèo cũng rất nguy hiểm vì mèo thường có thói quen liếm móng vuốt của chúng, làm lây lan virus có trong nước bọt.
Khi nào nên tiêm phòng dại cho chó lần đầu?
Chó con nên được tiêm vaccine phòng dại lần đầu tiên khi đạt khoảng 12 tuần tuổi (3 tháng tuổi), theo khuyến cáo của bác sĩ thú y. Sau đó, cần tiêm nhắc lại theo lịch trình cụ thể, thường là hàng năm, để duy trì miễn dịch.
Bị chó đã tiêm phòng cắn có cần tiêm không?
Vâng, như đã giải thích ở trên, việc bị chó đã tiêm phòng cắn vẫn cần được xử lý và tiêm phòng theo hướng dẫn của y tế. Cần theo dõi con vật trong 10 ngày và tham khảo ý kiến bác sĩ để đưa ra phác đồ tiêm phù hợp.
Tiêm phòng dại bao lâu thì có tác dụng?
Sau khi tiêm vaccine phòng dại, cơ thể cần một khoảng thời gian nhất định (khoảng 7-14 ngày) để sản xuất đủ kháng thể bảo vệ. Do đó, việc tiêm phòng càng sớm sau khi phơi nhiễm càng quan trọng để đảm bảo kháng thể kịp hình thành trước khi virus gây bệnh.
Có thể cứu chó bị dại không?
Rất tiếc, một khi chó đã phát bệnh dại lâm sàng, không có cách điều trị nào hiệu quả. Bệnh dại ở chó là căn bệnh gây tử vong 100%. Do đó, việc phòng ngừa bằng vaccine là biện pháp duy nhất để bảo vệ thú cưng.
Việc hiểu rõ tại sao chó bị dại là bước đầu tiên và quan trọng nhất để mỗi chủ nuôi chó mèo có thể hành động có trách nhiệm, bảo vệ thú cưng của mình khỏi căn bệnh nguy hiểm này. Thông qua việc tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch, quản lý vật nuôi chặt chẽ, và biết cách xử lý khi có tình huống phơi nhiễm, chúng ta có thể chung tay xây dựng một cộng đồng an toàn hơn, không còn nỗi lo về bệnh dại. Sức khỏe của thú cưng và sự an toàn của con người đều phụ thuộc vào sự chủ động và hiểu biết của mỗi cá nhân. Để biết thêm thông tin chi tiết và các sản phẩm chăm sóc thú cưng uy tín, hãy truy cập Mochi Cat.