Nhiều người vẫn còn giữ lầm tưởng rằng người bị bệnh dại có phát tiếng chó sủa là một trong những dấu hiệu nhận biết rõ ràng của căn bệnh nguy hiểm này. Tuy nhiên, quan niệm này hoàn toàn không chính xác, gây hoang mang và đôi khi dẫn đến hiểu lầm về bản chất thực sự của bệnh dại. Bệnh dại là một viêm não tủy cấp tính do virus, lây truyền từ động vật sang người, gây tử vong gần như 100% khi đã phát bệnh. Việc hiểu đúng về triệu chứng, cơ chế lây truyền và cách phòng tránh là vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Bài viết này sẽ làm rõ những lầm tưởng phổ biến, cung cấp thông tin khoa học chính xác về bệnh dại và cách phòng ngừa hiệu quả.
Lầm Tưởng Phổ Biến Về Bệnh Dại: Phát Tiếng Chó Sủa Có Phải Là Triệu Chứng Thật?
Thực tế, không có bất kỳ trường hợp bệnh dại thực sự nào mà người bệnh lại sủa hoặc phát ra tiếng kêu giống chó. Đây là một lầm tưởng phổ biến, thường xuất phát từ những câu chuyện dân gian hoặc sự cường điệu hóa trong phim ảnh. Theo Bác sĩ Nguyễn Trung Cấp, Trưởng khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, bệnh nhân dại sẽ tỉnh táo hoàn toàn cho đến lúc tử vong, chứ không bị điên dại hay sủa như chó. Sự nhầm lẫn này có thể gây ra những hậu quả đáng tiếc khi người dân không nhận diện đúng triệu chứng và chậm trễ trong việc tìm kiếm sự hỗ trợ y tế cần thiết.
Tuy nhiên, có những trường hợp được gọi là “biểu hiện giả dại”. Những người quá lo sợ, ám ảnh sau khi bị chó cắn có thể tự phát ra tiếng kêu gâu gâu do yếu tố tâm lý. Ngoài ra, một số bệnh lý khác không liên quan đến bệnh dại, chẳng hạn như viêm thanh quản nặng, cũng có thể khiến bệnh nhân ho hoặc nói ra những âm thanh ông ổng, dễ bị nhầm lẫn với tiếng chó sủa. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chẩn đoán y tế chuyên nghiệp, thay vì dựa vào những dấu hiệu không có cơ sở khoa học.
Bệnh Dại Là Gì? Nguyên Nhân và Cơ Chế Lây Truyền
Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do virus dại gây ra, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương và dẫn đến viêm não tủy. Bệnh lây truyền chủ yếu từ động vật sang người thông qua vết cắn, vết cào, hoặc khi nước bọt của động vật mắc bệnh tiếp xúc với vùng da bị tổn thương hoặc niêm mạc của người. Các loài động vật thường mang virus dại và có thể lây bệnh bao gồm chó, mèo, chồn, cáo và một số loài dơi.
Virus dại xâm nhập vào cơ thể qua vết cắn, sau đó di chuyển dọc theo các dây thần kinh đến não và tủy sống. Khi virus đến não, chúng sẽ nhân lên nhanh chóng, gây tổn thương nghiêm trọng cho hệ thần kinh và dẫn đến các triệu chứng lâm sàng của bệnh. Điều đáng lưu ý là không phải 100% số người bị cắn đều phát bệnh dại; khả năng phát bệnh còn phụ thuộc vào lượng virus trong nước bọt của động vật, độ sâu và vị trí của vết thương. Vết cắn gần hệ thần kinh trung ương (đầu, mặt, cổ) hoặc vết cắn sâu, rộng thường có nguy cơ cao hơn.
Các Thể Bệnh và Triệu Chứng Lâm Sàng Của Bệnh Dại Thực Sự
Thời gian ủ bệnh dại ở người thường kéo dài từ 3 đến 6 tháng. Rất ít trường hợp phát bệnh sớm hơn (vài ngày đến vài tuần) hoặc muộn hơn (sau vài năm). Khi bệnh dại đã phát, có hai thể bệnh chính: thể viêm não (còn gọi là thể kích động) và thể liệt. Cả hai thể này đều có tiên lượng cực kỳ xấu, với tỷ lệ tử vong gần như 100%.
Thể Viêm Não (Thể Kích Động)
Thể viêm não là dạng phổ biến nhất của bệnh dại, với các triệu chứng diễn biến nhanh chóng và đáng sợ. Người bệnh thường khởi đầu với cảm giác dị cảm (ngứa, tê, bỏng rát) ở vị trí vết cắn, kèm theo mất ngủ và bồn chồn, lo lắng.
Sau giai đoạn khởi phát, bệnh nhân sẽ xuất hiện các triệu chứng kích thích mạnh như sợ nước (hydrophobia), sợ gió (aerophobia) và sợ ánh sáng. Những cơn co thắt hầu họng dữ dội sẽ xảy ra khi bệnh nhân cố gắng uống nước, khiến họ không thể nuốt được. Tình trạng tăng tiết nước bọt cũng là một dấu hiệu đặc trưng, khiến bệnh nhân phải liên tục khạc nhổ. Đồng tử giãn rộng làm mắt bệnh nhân trông “sáng long sòng sọc”. Các cơn co thắt cơ tự nhiên, cường dương và xuất tinh tự nhiên cũng có thể xuất hiện. Bệnh nhân thể viêm não thường tử vong trong vòng 1 tuần kể từ khi phát bệnh. Virus dại gây ra những triệu chứng này bằng cách làm tăng hoạt tính hệ NMDA trong não, khiến các tế bào thần kinh trở nên nhạy cảm quá mức với kích thích. Do đó, những âm thanh hoặc ánh sáng bình thường cũng có thể gây ra cảm giác đau đớn dữ dội hoặc giống như tiếng sét, ánh chớp đối với người bệnh.
Thể Liệt
Thể liệt ít phổ biến hơn nhưng cũng không kém phần nguy hiểm. Các triệu chứng của thể liệt thường tiến triển chậm hơn so với thể viêm não. Bệnh nhân bắt đầu với tình trạng liệt lan dần từ chi dưới, sau đó lan lên các cơ quan khác. Sự liệt cơ tròn sẽ gây rối loạn tiểu và đại tiện. Tình trạng liệt tiếp tục lan lên chi trên và cuối cùng là liệt các cơ hô hấp, dẫn đến suy hô hấp và tử vong. Dù không có các biểu hiện kích động rõ rệt, thể liệt vẫn là một bệnh cảnh lâm sàng nghiêm trọng và không thể cứu chữa khi đã phát.
Tầm Quan Trọng Của Việc Tiêm Phòng và Sơ Cứu Đúng Cách
Với tỷ lệ tử vong gần 100% khi bệnh dại đã phát, việc phòng ngừa là biện pháp bảo vệ duy nhất và hiệu quả nhất. Tiêm vắc xin phòng dại là cách duy nhất để ngăn chặn sự phát triển của virus trong cơ thể sau khi bị phơi nhiễm. Bộ Y tế khuyến cáo, nếu bị chó cắn, cần theo dõi tình trạng con chó trong vòng 15 ngày. Nếu chó phát bệnh dại, chết, bị mất tích hoặc bị giết thịt, nạn nhân cần nhanh chóng đến cơ sở y tế để tiêm vắc xin phòng dại. Ngược lại, nếu chó vẫn khỏe mạnh bình thường sau 15 ngày, khả năng lây bệnh là rất thấp và không cần tiêm phòng.
Hướng Dẫn Sơ Cứu Vết Cắn Động Vật Nghi Dại
Sơ cứu đúng cách sau khi bị động vật cắn có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh dại. Ngay lập tức sau khi bị cắn, cần rửa kỹ vết thương bằng nước sạch và xà phòng đặc liên tục trong ít nhất 15 phút. Nếu không có xà phòng, hãy xối rửa vết thương bằng nước sạch. Biện pháp sơ cứu đơn giản này có thể loại bỏ phần lớn virus dại khỏi vết thương.
Sau khi rửa bằng xà phòng, tiếp tục rửa vết thương bằng các dung dịch sát khuẩn như cồn 70 độ, cồn iod, hoặc Povidone-Iodine. Điều quan trọng là phải TUYỆT ĐỐI không áp dụng các biện pháp chữa mẹo, điều trị bằng thuốc nam, hoặc các phương pháp dân gian không có cơ sở khoa học, vì chúng không chỉ kém hiệu quả mà còn có thể làm chậm trễ việc tiêm vắc xin, đe dọa trực tiếp đến tính mạng.
Tại Sao Không Nên Chờ Đợi Khi Bị Chó Dại Cắn?
Việc trì hoãn tiêm vắc xin phòng dại sau khi bị chó nghi dại cắn là cực kỳ nguy hiểm. Virus dại cần thời gian để di chuyển từ vết thương lên não. Vắc xin phòng dại hoạt động bằng cách kích thích cơ thể sản xuất kháng thể để tiêu diệt virus trước khi chúng kịp gây tổn thương não. Nếu tiêm phòng quá muộn, virus có thể đã đến não và gây bệnh, lúc đó vắc xin sẽ không còn tác dụng. Do đó, việc tiêm vắc xin càng sớm càng tốt sau khi phơi nhiễm là yếu tố then chốt để cứu sống người bệnh.
Tình Hình Bệnh Dại Tại Việt Nam và Những Bài Học Đáng Giá
Bệnh dại vẫn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lo ngại tại Việt Nam, đặc biệt là ở các vùng nông thôn. Mỗi năm, nước ta ghi nhận hàng chục trường hợp tử vong do bệnh dại. Ví dụ, trong năm 2017, có hơn 63 trường hợp tử vong, chủ yếu tập trung ở các tỉnh miền Bắc. Riêng 5 tháng đầu năm 2017, cả nước đã có 23 người tử vong do dại tại 12 tỉnh, thành phố. Những con số này phản ánh thực trạng đáng báo động về nhận thức và biện pháp phòng ngừa bệnh dại trong cộng đồng.
Những câu chuyện đau lòng về các nạn nhân của bệnh dại thường xuyên được ghi nhận:
- Một bà mẹ mang thai bị chó dại cắn và sau 5 tháng mới phát bệnh, buộc các bác sĩ phải mổ lấy thai để cứu con.
- Trường hợp ở TP.HCM, sau 7 năm không có ca tử vong, một người phụ nữ 52 tuổi bị chó cắn, con chó chết sau vài ngày nhưng nạn nhân đã không đi tiêm phòng và cũng tử vong.
- Một nữ chủ nhà bị chó của gia đình cắn nhưng chủ quan không tiêm phòng, cuối cùng phát bệnh dại và tử vong.
- Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương từng tiếp nhận một bé trai 7 tuổi từ Phú Thọ mắc bệnh dại. Khi lên cơn, bé tìm cách chui vào gầm giường vì sợ ánh sáng và không nói được thành tiếng, rồi tử vong sau 2 ngày nhập viện.
Những trường hợp này là lời nhắc nhở đanh thép về sự nguy hiểm và hậu quả nghiêm trọng của bệnh dại, cũng như tầm quan trọng của việc không được chủ quan. Để bảo vệ cộng đồng và vật nuôi, các hộ gia đình nên chủ động tiêm phòng dại định kỳ cho chó, mèo và các vật nuôi khác. Đồng thời, cần nâng cao ý thức về việc xử lý vết thương đúng cách và tiêm vắc xin kịp thời khi bị động vật nghi dại cắn. Tìm hiểu thêm thông tin về chăm sóc sức khỏe vật nuôi và phòng tránh bệnh dại tại website của Mochi Cat.
Tóm lại, quan niệm người bị bệnh dại có phát tiếng chó sủa là một lầm tưởng nguy hiểm, không có cơ sở khoa học. Bệnh dại thực sự biểu hiện qua các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng như sợ nước, sợ gió, co thắt hầu họng, và có tỷ lệ tử vong gần như 100% khi đã phát bệnh. Cách duy nhất để phòng tránh căn bệnh này là tiêm vắc xin dự phòng và xử lý vết cắn đúng cách, kịp thời. Nâng cao nhận thức cộng đồng và thực hiện tiêm phòng đầy đủ cho vật nuôi là chìa khóa để bảo vệ bản thân và những người xung quanh khỏi nguy cơ bệnh dại.
Ngày Cập Nhật: Tháng 10 1, 2025 by Trần Thanh Tâm Ni
