Chó nghiệp vụ ở Việt Nam ngày càng khẳng định tầm quan trọng và giá trị của mình không chỉ trong các lực lượng chuyên trách mà còn trong đời sống dân sự. Từ những chú chó cảnh vệ dũng mãnh bảo vệ an ninh, tài sản đến những người bạn đồng hành hỗ trợ người khuyết tật, vai trò của chúng đã vượt xa khỏi khuôn khổ của một vật nuôi thông thường. Bài viết này sẽ đi sâu khám phá các khía cạnh về định nghĩa, quy trình huấn luyện, những giống chó phổ biến và tầm nhìn phát triển chó nghiệp vụ ở Việt Nam, đặc biệt là tiềm năng của các giống chó bản địa.
Chó Nghiệp Vụ Là Gì và Các Loại Hình Phổ Biến?
Định nghĩa và ý nghĩa của chó nghiệp vụ
Chó nghiệp vụ (K9 – Canine) là những cá thể chó được huấn luyện đặc biệt để thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, hỗ trợ con người trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Chúng được lựa chọn dựa trên tố chất bẩm sinh về thể lực, trí thông minh, khả năng tập trung và sự trung thành. Ý nghĩa của chó nghiệp vụ nằm ở khả năng tăng cường hiệu quả công việc, đảm bảo an toàn và thậm chí cứu sống con người trong những tình huống nguy hiểm mà máy móc hay con người khó có thể làm được.
Các lĩnh vực chó nghiệp vụ hoạt động tại Việt Nam
Tại Việt Nam, chó nghiệp vụ đã và đang hoạt động trong nhiều lĩnh vực trọng yếu, góp phần không nhỏ vào sự phát triển và an ninh quốc gia.
- An ninh quốc phòng: Đây là lĩnh vực truyền thống của chó nghiệp vụ, nơi chúng thực hiện các nhiệm vụ tuần tra biên giới, phát hiện ma túy, vũ khí, chất nổ và truy tìm tội phạm. Các giống chó như Becgie Đức, Malinois thường được ưu tiên sử dụng.
- Cứu hộ cứu nạn: Trong các thảm họa thiên tai như lũ lụt, sạt lở đất hay động đất, chó nghiệp vụ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc tìm kiếm nạn nhân bị vùi lấp. Khứu giác nhạy bén và khả năng di chuyển linh hoạt giúp chúng tiếp cận những khu vực khó khăn mà con người không thể.
- Hỗ trợ người khuyết tật: Mặc dù chưa phổ biến rộng rãi, nhưng xu hướng huấn luyện chó nghiệp vụ hỗ trợ người mù, người khuyết tật vận động đang dần được quan tâm. Chúng giúp chủ nhân di chuyển an toàn, thực hiện các công việc hàng ngày và trở thành người bạn đồng hành đáng tin cậy.
- Bảo vệ dân sự: Các công ty kinh doanh chó nghiệp vụ dân sự ở Việt Nam như PDS đã tiên phong cung cấp dịch vụ bảo vệ tài sản, nhà xưởng, trang trại, hoặc truy tìm kẻ gian. Đây là một thị trường tiềm năng và đang phát triển mạnh mẽ.
Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển Của Chó Nghiệp Vụ ở Việt Nam
Giai đoạn sơ khai và những thử thách ban đầu
Trước đây, khái niệm chó nghiệp vụ thường chỉ gắn liền với lực lượng công an và quân đội. Tuy nhiên, nhu cầu về bảo vệ dân sự, tìm kiếm và cứu nạn trong cộng đồng ngày càng tăng cao, mở ra một hướng đi mới cho loài vật thông minh này. PDS (Trâu Quỳ, Gia Lâm, Hà Nội) là một trong những đơn vị tiên phong, được xem là công ty đầu tiên và duy nhất cung cấp dịch vụ chó nghiệp vụ dân sự ở Việt Nam.
Những ngày đầu thành lập, PDS đối mặt với vô vàn khó khăn. Việc nhập khẩu và nhân giống các giống chó nghiệp vụ từ nước ngoài không hề dễ dàng, với tỷ lệ chết cao do không thích nghi được với khí hậu và môi trường Việt Nam. Ông Nguyễn Mạnh Hà, Giám đốc Công ty PDS, từng trải qua giai đoạn bán cả đất, cả nhà để trả nợ sau những thất bại ban đầu. Đây là minh chứng cho sự kiên trì và niềm tin vững chắc vào tiềm năng của chó nghiệp vụ ở Việt Nam.
Vai trò tiên phong của các đơn vị dân sự trong huấn luyện chó nghiệp vụ
Bước ngoặt đến vào năm 1999, khi Công ty TODA của Nhật Bản tại Việt Nam tìm đến PDS để giải quyết nạn trộm cắp vật liệu xây dựng. Chú chó Samurai, một thành viên của đội chó nghiệp vụ PDS, đã chứng minh hiệu quả vượt trội, chặn đứng hoàn toàn tình trạng mất cắp. Thành công này đã mở ra cánh cửa cho PDS tiếp cận nhiều khách hàng lớn khác như Khu Du lịch và Sân golf Đồng Mô, Nhà máy hóa dầu Mobil Đồng Nai, và nhiều công ty có vốn đầu tư nước ngoài.
Những câu chuyện thành công như của Samurai không chỉ khẳng định năng lực của PDS mà còn cho thấy tiềm năng to lớn của chó nghiệp vụ dân sự ở Việt Nam. Chúng không chỉ là những “người gác cổng” trung thành mà còn là “thám tử” tài ba, giúp giải quyết những vấn đề an ninh phức tạp mà con người gặp phải. Sự phát triển này mở ra một hướng đi mới, chuyên nghiệp hóa và đa dạng hóa các dịch vụ mà chó nghiệp vụ có thể cung cấp cho xã hội.
Quy Trình Huấn Luyện Chó Nghiệp Vụ: Từ Cơ Bản Đến Nâng Cao
Tiêu chí lựa chọn chó con cho huấn luyện
Việc lựa chọn đúng cá thể chó có tố chất là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong quy trình huấn luyện chó nghiệp vụ ở Việt Nam. Các HLV thường tìm kiếm những chú chó con từ 8 tháng tuổi, có sức khỏe tốt, thần kinh ổn định, khả năng tập trung cao và bản năng bảo vệ mạnh mẽ. Giống chó cũng là một yếu tố then chốt; Becgie Đức, Malinois, Rottweiler thường được ưa chuộng nhờ trí thông minh, sự vâng lời và thể lực vượt trội. Tuy nhiên, tiềm năng của các giống chó thuần Việt như Phú Quốc, Bắc Hà cũng đang dần được khám phá và phát huy.
Các giai đoạn huấn luyện chuyên sâu
Quy trình huấn luyện chó nghiệp vụ tại các trung tâm như PDS được thực hiện một cách bài bản và chuyên nghiệp, tuân thủ nguyên tắc “dạy như thật”.
- Huấn luyện thể lực: Chó được tập luyện cường độ cao với các bài tập chạy, bơi lội để tăng cường sức bền, dẻo dai. Đây là nền tảng quan trọng cho mọi nhiệm vụ nghiệp vụ sau này.
- Huấn luyện vâng lời và kỷ luật: Chó học các lệnh cơ bản như “ngồi”, “nằm”, “đứng”, “đi”, “đến”, “buông”, và “ở yên”. Sự tuân thủ tuyệt đối là yếu tố sống còn, đảm bảo an toàn cho cả chó và HLV.
- Huấn luyện giám biệt hơi và truy tìm dấu vết: Sử dụng khứu giác nhạy bén, chó được dạy cách nhận biết và theo dõi mùi hương cụ thể, giúp tìm kiếm người mất tích, phát hiện chất cấm, hoặc truy lùng tội phạm.
- Huấn luyện bảo vệ và tấn công: Đây là phần huấn luyện đòi hỏi sự chuyên nghiệp cao, nơi chó học cách đối phó với kẻ xấu, bảo vệ chủ nhân hoặc tài sản. Các HLV phải đóng vai “con mồi”, mặc quần áo bảo hộ dày cộp để chó thực hành tấn công.
- Huấn luyện vượt chướng ngại vật và kỹ năng đặc biệt: Chó học cách vượt qua các rào cản, leo trèo, và thực hiện các nhiệm vụ chuyên biệt tùy theo mục đích sử dụng (ví dụ: phát hiện tổ mối bảo vệ đê điều, cứu hộ trong lũ lụt).
Vai trò và sự hy sinh của huấn luyện viên chó nghiệp vụ
Đằng sau mỗi chú chó nghiệp vụ thành công là sự tận tâm và hy sinh thầm lặng của các huấn luyện viên. Họ không chỉ là người thầy mà còn là người bạn, người thân của những chú chó. Các HLV phải đối mặt với những rủi ro nghề nghiệp, như việc bị chó cắn trong quá trình huấn luyện bảo vệ. Anh Hà Đạt Hảo, Đội trưởng Đội dịch vụ bảo vệ của PDS, chia sẻ về những vết bầm tím hay thậm chí rách da đầu khi chó nghiệp vụ hăng say quá mức.
Tuy nhiên, tình yêu thương và sự kiên trì là yếu tố then chốt. HLV cần hiểu tâm lý của chó, không được ép buộc hay đánh đập. “Hôm nào chó từ bãi tập về mà không dám đi gần HLV, đuôi cụp, mắt nhìn có vẻ lấm lét, sợ sệt, trông rất tội… thì biết ngay hôm đó nó bị đánh. HLV nào đánh chó sẽ bị kỷ luật nặng và phải giao chó cho người khác dạy tiếp,” một HLV chia sẻ.
Nghề huấn luyện chó nghiệp vụ thường được cho là dành cho nam giới, nhưng tại PDS, các nữ HLV cũng chứng tỏ năng lực và sự khéo léo của mình. Sự dịu dàng, biết vỗ về của họ đôi khi còn hiệu quả hơn cả sức mạnh thể chất, giúp những chú chó lớn ngoan ngoãn nghe lời. Tiêu chuẩn vàng của nghề này, theo các HLV, là sự kiên trì, kiến thức, tình yêu thương, không ngại bẩn và không sợ đau. Người càng gần gũi, tình cảm và chăm sóc chó tận tình thì chúng càng nghe lời và trung thành. Việc xây dựng mối quan hệ bền chặt giữa HLV và chó là chìa khóa để tạo ra những chú chó nghiệp vụ ở Việt Nam xuất sắc.
Những Giống Chó Nghiệp Vụ Phổ Biến ở Việt Nam và Đặc Điểm
Các giống chó nhập khẩu được ưa chuộng
Hiện nay, các giống chó nhập khẩu vẫn chiếm ưu thế trong các trung tâm huấn luyện chó nghiệp vụ ở Việt Nam. Những cái tên quen thuộc như:
- Becgie Đức (German Shepherd): Nổi tiếng với trí thông minh, khả năng học hỏi nhanh, sức bền tốt và bản năng bảo vệ mạnh mẽ. Chúng thường được sử dụng trong công tác an ninh, tuần tra và cứu hộ.
- Malinois (Becgie Bỉ): Thể chất vượt trội, tốc độ nhanh nhẹn và cực kỳ năng động. Malinois rất phù hợp với các nhiệm vụ truy tìm, tấn công và bảo vệ, đòi hỏi sự linh hoạt cao.
- Rottweiler: Mạnh mẽ, dũng cảm và có khả năng bảo vệ chủ tốt. Rottweiler được huấn luyện để bảo vệ tài sản và cá nhân.
- Doberman: Tốc độ, sự cảnh giác và vẻ ngoài uy nghiêm khiến Doberman trở thành lựa chọn tốt cho các nhiệm vụ bảo vệ và theo dõi.
- Labrador Retriever và Golden Retriever: Mặc dù không phải chó tấn công, nhưng với sự thân thiện, thông minh và khả năng học hỏi tốt, chúng rất phù hợp cho vai trò chó hỗ trợ người khuyết tật, chó tìm kiếm và cứu nạn.
Tiềm năng và thách thức của chó nghiệp vụ thuần Việt
Bên cạnh các giống chó nhập ngoại, Việt Nam cũng sở hữu những giống chó bản địa có tố chất đặc biệt, đáng để phát triển thành chó nghiệp vụ thuần chủng. Giám đốc Nguyễn Mạnh Hà của PDS ấp ủ giấc mơ thành lập một ngân hàng gen chó để lưu giữ và nhân giống những giống chó quý của Việt Nam như chó Phú Quốc, chó Bắc Hà, chó Rạch Giá, chó Vàng, chó Mông.
Những giống chó này có những ưu điểm vượt trội so với chó Tây:
- Tính trung thành cực kỳ cao: Đây là một đặc điểm nổi bật, giúp chúng gắn kết sâu sắc với HLV và chủ nhân.
- Khả năng thích nghi tốt: Chó ta dễ dàng thích nghi với khí hậu, môi trường và điều kiện sống tại Việt Nam, ít mắc các bệnh do thay đổi môi trường.
- Chịu khó, dễ nuôi: Chúng không kén chọn thức ăn, có sức khỏe tốt và ít đòi hỏi sự chăm sóc đặc biệt.
- Sinh hoạt sạch sẽ: Nhiều giống chó thuần Việt có thói quen tự giữ vệ sinh tốt.
- Trí thông minh không thua kém: Các HLV cảm nhận chó ta có trí thông minh tuyệt vời, khả năng học hỏi tốt và thậm chí có tính cách vui vẻ, thân thiện hơn.
Tuy nhiên, việc phát triển chó nghiệp vụ thuần Việt cũng đối mặt với thách thức. Thể lực của chó ta thường yếu hơn một số giống chó Tây, tính tự do cao và đã bị lai tạp nhiều. Một số người còn cho rằng nuôi chó nghiệp vụ giống thuần Việt không “sang” bằng chó Tây, dẫn đến sự thiếu quan tâm đầu tư.
Mặc dù vậy, với giá thành rẻ, khả năng thích nghi tốt và đặc biệt là tính cách trung thành, chó ta cực kỳ phù hợp với mô hình bảo vệ gia đình và cộng đồng. Nếu được nghiên cứu và phát triển đúng mức, những nhược điểm về thể lực hoàn toàn có thể được khắc phục thông qua chọn lọc giống và huấn luyện chuyên nghiệp.
Các Tình Huống Thực Tế Về Hiệu Quả Của Chó Nghiệp Vụ Dân Sự
Chó nghiệp vụ trong bảo vệ tài sản và an ninh cơ sở
Câu chuyện về chú chó Samurai tại Công ty TODA là một ví dụ điển hình cho hiệu quả của chó nghiệp vụ dân sự ở Việt Nam trong việc bảo vệ tài sản. Trước khi Samurai nhập cuộc, nạn trộm cắp vật liệu xây dựng tại công trường diễn ra hàng ngày, gây thiệt hại lớn. Với sự can thiệp của Samurai, tình hình được kiểm soát hoàn toàn. Khả năng phát hiện kẻ lạ mặt, cảnh báo và thậm chí trấn áp kịp thời đã khiến những kẻ gian không còn dám bén mảng.
Ngoài ra, các trang trại, kho bãi lớn, nhà máy hóa dầu cũng là những khách hàng tiềm năng của dịch vụ này. Chú chó nghiệp vụ không chỉ là lực lượng bảo vệ hữu hiệu mà còn tạo ra rào cản tâm lý mạnh mẽ đối với những kẻ có ý định xấu. Sự hiện diện của chúng giúp tăng cường an ninh một cách chủ động và hiệu quả hơn nhiều so với việc chỉ sử dụng bảo vệ con người. Điều này đặc biệt quan trọng tại các khu vực rộng lớn, nơi việc tuần tra liên tục bằng sức người gặp nhiều hạn chế.
Chó nghiệp vụ trong truy tìm dấu vết và phá án
Một trong những thành công đáng kinh ngạc khác của chú chó Samurai là vụ truy tìm chiếc máy tính xách tay chứa nội dung kinh doanh bảo mật cho Công ty Siemen (Đức) tại Đồng Nai. Khi sự việc xảy ra, không có bất kỳ thông tin nào về thủ phạm. Samurai được đưa đến văn phòng giám đốc, ngửi nguồn hơi và ngay lập tức lao ra cổng, sủa vang trước mặt một công nhân đang xách túi du lịch. Mặc dù chiếc túi rỗng, Samurai vẫn kiên trì theo dấu, chạy ra khu lán tạm của công nhân và lôi chiếc máy tính ra từ gầm giường.
Vụ việc này đã khiến ban lãnh đạo công ty người Đức và Việt Nam ngỡ ngàng thán phục. Họ không thể ngờ thủ phạm lại là một công nhân không liên quan đến văn phòng và lại giấu tài sản ở một nơi tách biệt. Khả năng truy tìm dấu vết siêu việt của Samurai đã giải quyết một vụ án tưởng chừng như bế tắc, khẳng định giá trị không thể thay thế của chó nghiệp vụ trong việc phá án và tìm kiếm vật chứng quan trọng.
Tiềm năng trong cứu hộ, cứu nạn, hỗ trợ cộng đồng
Không chỉ dừng lại ở các nhiệm vụ bảo vệ và truy tìm, tiềm năng của chó nghiệp vụ ở Việt Nam còn rộng mở trong lĩnh vực cứu hộ, cứu nạn. Năm 2006, PDS đã khởi động dự án nghiên cứu chó nghiệp vụ cứu nạn trong các trận lũ lụt, sạt lở đất. Đây là một hướng đi vô cùng nhân văn và cần thiết, khi Việt Nam thường xuyên phải đối mặt với thiên tai.
Với khứu giác nhạy bén, khả năng chịu đựng và di chuyển linh hoạt, chó nghiệp vụ có thể trở thành “người hùng thầm lặng” trong việc tìm kiếm nạn nhân bị vùi lấp, mắc kẹt trong đống đổ nát hoặc dòng nước lũ. Sự đầu tư và phát triển đúng mức cho các dự án này không chỉ nâng cao năng lực ứng phó thiên tai của quốc gia mà còn thể hiện lòng nhân ái, mong muốn giảm thiểu thiệt hại về người. Việc huấn luyện chó nghiệp vụ chuyên biệt cho cứu hộ, cứu nạn cần sự phối hợp giữa các đơn vị dân sự và nhà nước để đạt được hiệu quả tối ưu.
Tầm Quan Trọng Của Việc Phát Triển Chó Nghiệp Vụ Thuần Chủng Tại Việt Nam
Ưu điểm vượt trội của chó ta
Việc phát triển các giống chó nghiệp vụ thuần chủng của Việt Nam mang lại nhiều lợi ích chiến lược. Như đã đề cập, chó ta sở hữu những phẩm chất quý giá:
- Trung thành và gắn kết: Chúng có mối liên kết chặt chẽ với chủ nhân, tạo nên đội ngũ làm việc ăn ý.
- Khả năng thích nghi môi trường: Sức khỏe tốt, ít bệnh tật khi sống trong điều kiện khí hậu bản địa, giảm chi phí chăm sóc.
- Dễ nuôi và chịu khó: Giúp tiết kiệm chi phí thức ăn và công sức nuôi dưỡng.
- Trí thông minh và bản năng: Mặc dù thể lực có thể không bằng chó Tây, nhưng trí thông minh và bản năng sinh tồn, săn mồi của chúng không hề thua kém.
Những ưu điểm này khiến chó ta trở thành lựa chọn lý tưởng cho nhiều loại hình nghiệp vụ, đặc biệt là trong các nhiệm vụ đòi hỏi sự bền bỉ, thích nghi tốt với địa hình và khí hậu phức tạp của Việt Nam.
Hướng đi cho tương lai: Ngân hàng gen chó và nghiên cứu chuyên sâu
Để khai thác tối đa tiềm năng của chó nghiệp vụ ở Việt Nam, đặc biệt là các giống thuần chủng, cần có một chiến lược phát triển bài bản.
- Thành lập ngân hàng gen chó: Đây là một ý tưởng quan trọng của ông Nguyễn Mạnh Hà, giúp bảo tồn và nhân giống các giống chó quý hiếm của Việt Nam, đảm bảo độ thuần chủng và chất lượng di truyền.
- Nghiên cứu khoa học chuyên sâu: Cần có các nghiên cứu về di truyền, hành vi và phương pháp huấn luyện tối ưu cho từng giống chó thuần Việt. Việc này giúp khắc phục những nhược điểm và phát huy tối đa ưu điểm của chúng.
- Thay đổi nhận thức cộng đồng: Vượt qua định kiến “chó ta không sang” là điều cần thiết. Cần truyền thông mạnh mẽ về giá trị và khả năng của chó nghiệp vụ thuần Việt, khuyến khích người dân và các tổ chức đầu tư vào chúng.
- Hợp tác quốc tế và trong nước: Trao đổi kinh nghiệm với các nước có nền công nghiệp chó nghiệp vụ phát triển, đồng thời tăng cường hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và các công ty huấn luyện chó nghiệp vụ trong nước.
Những nỗ lực này không chỉ góp phần phát triển ngành chó nghiệp vụ ở Việt Nam mà còn bảo tồn di sản gen quý giá của đất nước, mang lại những người bạn đồng hành, người hùng thầm lặng cho xã hội. Để thực hiện được những khao khát này, cần lắm một cách nhìn nhận và quan tâm đúng mức đối với sự hữu dụng của loài “khuyển mã chí tình”, tạo điều kiện để những dự án nhân ái này đi vào thực tế và phát huy giá trị của mình. Mochi Cat cũng tin tưởng vào tiềm năng phát triển của loài vật tuyệt vời này tại Việt Nam.
Chú chó Samurai và HLV trước giờ chiến đấu.
Chó nghiệp vụ ở Việt Nam đã và đang chứng minh vai trò không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực, từ an ninh, quốc phòng đến hỗ trợ dân sự và cứu hộ. Từ những nỗ lực tiên phong của các đơn vị như PDS, cùng với sự tận tâm của các huấn luyện viên, những chú chó thông minh và dũng cảm này đã góp phần bảo vệ cuộc sống, tài sản và mang lại bình yên cho cộng đồng. Việc nhận thức đúng đắn về giá trị, đầu tư vào huấn luyện chuyên sâu và phát triển các giống chó thuần Việt sẽ mở ra một tương lai tươi sáng cho chó nghiệp vụ ở Việt Nam, nơi chúng thực sự trở thành những người bạn đồng hành đáng tin cậy và những anh hùng thầm lặng.
Ngày Cập Nhật: Tháng 9 22, 2025 by Trần Thanh Tâm Ni
