Khi trở về nhà và thấy chú chó của mình không chào đón bạn như mọi khi, hoặc ngôi nhà bỗng chốc trở thành một “chiến trường” với đồ đạc bị cắn phá, bạn có thể dễ dàng cho rằng chó có biết giận không và chúng đang giận dỗi vì bạn đã bỏ chúng đi làm. Tuy nhiên, sự thật về cảm xúc của loài chó phức tạp hơn nhiều so với suy nghĩ của con người. Việc hiểu rõ bản chất cảm xúc và cách chúng thể hiện sự khó chịu sẽ giúp chủ nuôi xây dựng mối quan hệ bền chặt và thấu hiểu hơn với người bạn bốn chân của mình. Bài viết này của Mochi Cat sẽ đi sâu vào việc giải mã liệu chó có biết giận hay không, những cảm xúc thực sự mà chúng trải qua, và cách nhận biết cũng như phản ứng phù hợp với các hành vi thường bị hiểu lầm là tức giận.
Bản chất cảm xúc của chó: Giận dữ có nằm trong đó?
Chó có biết giận không là một câu hỏi mà nhiều chủ nuôi thú cưng thường thắc mắc. Mặc dù chó là loài động vật có cảm xúc phong phú và có thể biểu lộ niềm vui, nỗi buồn, sợ hãi, và lo lắng, nhưng theo các nhà khoa học và chuyên gia hành vi động vật, chúng không trải nghiệm cảm giác “tức giận” theo cách phức tạp như con người. Tức giận, hay sự phẫn nộ, thường được các nhà tâm lý học coi là một cảm xúc thứ cấp, một phản ứng phức tạp đối với các cảm xúc cơ bản hơn như sợ hãi, buồn bã hoặc thất vọng, và thường liên quan đến khả năng đổ lỗi hoặc oán giận – những khía cạnh mà não bộ của chó khó có thể xử lý.
Chó thiếu đi khả năng nhận thức để thấu hiểu và phản ứng với các khái niệm phức tạp như “đổ lỗi” hay “trả đũa”. Khi một chú chó có hành vi mà con người cho là “trả đũa” hoặc “giận dỗi”, ví dụ như đi vệ sinh bậy trên thảm sau khi chủ la mắng, đó thực chất là biểu hiện của sự lo lắng, sợ hãi, hoặc bối rối. Chúng không chủ động thực hiện hành vi đó để làm bạn khó chịu. Thay vào đó, chúng đang phản ứng với môi trường và cảm xúc bên trong một cách bản năng, không có ý định gây hại hay thể hiện sự phẫn nộ cá nhân.
Loài chó có khả năng trải nghiệm các cảm xúc cơ bản và nguyên thủy hơn. Chúng có thể cảm thấy khó chịu, thất vọng, buồn chán, sợ hãi, hoặc lo lắng. Những cảm xúc này có thể dẫn đến các hành vi mà con người dễ dàng nhầm lẫn với sự tức giận. Ví dụ, một chú chó gầm gừ không phải vì nó “giận” bạn mà có thể là vì nó đang sợ hãi, cảm thấy bị đe dọa, hoặc muốn bảo vệ một món đồ quý giá. Việc hiểu được sự khác biệt này là rất quan trọng để chúng ta có thể giao tiếp và tương tác với chó một cách hiệu quả, thay vì áp đặt cảm xúc phức tạp của con người lên chúng.
Chó có biết giận không? Cảm xúc của chó không giống con người
Các nhà nghiên cứu về hành vi động vật đã chỉ ra rằng chó sống trong hiện tại nhiều hơn con người. Chúng liên kết các sự kiện với nhau dựa trên kết quả trực tiếp, chứ không phải dựa trên sự suy luận về ý định hay lỗi lầm. Khi bạn về nhà và phát hiện “tội ác”, việc la mắng chó sẽ chỉ khiến chúng liên tưởng sự xuất hiện của bạn với một trải nghiệm tiêu cực, gây ra sợ hãi hoặc lo lắng, chứ không phải giúp chúng hiểu rằng chúng đã làm sai điều gì đó trong quá khứ. Chính vì vậy, việc nhận diện đúng cảm xúc của chó, thay vì gán cho chúng sự tức giận, là chìa khóa để giải quyết các vấn đề hành vi một cách nhân văn và hiệu quả.
Những cảm xúc thực sự đằng sau hành vi “tức giận” của chó
Khi chúng ta tự hỏi chó có biết giận không, thường là vì chúng ta đang chứng kiến những hành vi khó hiểu và tiêu cực từ chú chó cưng của mình. Tuy nhiên, thay vì là sự tức giận, những hành vi đó thực chất là biểu hiện của một loạt các cảm xúc cơ bản khác mà chó trải qua. Việc hiểu rõ những cảm xúc này giúp chủ nuôi phản ứng một cách thích hợp, giải quyết tận gốc vấn đề thay vì chỉ nhìn vào biểu hiện bề mặt.
1. Nỗi buồn chán và thiếu kích thích tinh thần
Một trong những lý do phổ biến nhất dẫn đến các hành vi phá phách, đặc biệt là nhai đồ đạc, là sự buồn chán và thiếu hụt kích thích tinh thần. Chó là loài động vật thông minh và năng động, chúng cần được vận động và tương tác xã hội để duy trì sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Khi bị bỏ lại một mình trong thời gian dài mà không có đủ đồ chơi hoặc hoạt động để giải trí, chúng sẽ tìm cách tự giải tỏa năng lượng và sự buồn chán. Việc nhai là một hành vi tự nhiên và có tính giải tỏa căng thẳng đối với chó.
- Giải pháp: Đảm bảo chó của bạn có đủ đồ chơi phù hợp và an toàn khi bạn vắng nhà. Ưu tiên các loại đồ chơi tương tác, đồ chơi xếp hình hoặc đồ chơi phân phát thức ăn để kích thích trí não và giữ chúng bận rộn. Bạn cũng có thể cân nhắc bật đài, TV hoặc ghi âm giọng nói của mình để tạo cảm giác có người bầu bạn, giúp chó cảm thấy bớt cô đơn và lo lắng. Việc đi dạo thường xuyên, chơi đùa ngoài trời và tham gia các buổi huấn luyện cũng là cách tuyệt vời để giải tỏa năng lượng và tăng cường gắn kết.
2. Sợ hãi và lo lắng
Sợ hãi và lo lắng là hai cảm xúc rất phổ biến ở chó và thường bị nhầm lẫn với sự tức giận. Một chú chó gầm gừ, thu mình lại, hoặc thậm chí hung hăng trong một số tình huống, có thể là do chúng đang cảm thấy sợ hãi hoặc bị đe dọa. Sự lo lắng khi chia ly cũng là một dạng nỗi sợ hãi phổ biến, khiến chó có những hành vi phá hoại hoặc đi vệ sinh bậy khi chủ vắng nhà.
- Dấu hiệu lo lắng/sợ hãi: Gầm gừ, rên rỉ, rụng lông nhiều, ngáp liên tục, liếm môi, tai dẹt về phía sau, đuôi cụp, trốn tránh, hoặc phá hoại đồ đạc.
- Giải pháp: Quan trọng là không trừng phạt chó khi chúng thể hiện sự sợ hãi hoặc lo lắng, vì điều đó chỉ làm tăng thêm nỗi sợ hãi của chúng. Thay vào đó, hãy tìm hiểu nguyên nhân gây ra nỗi sợ và tìm cách loại bỏ hoặc giảm thiểu chúng. Tạo môi trường an toàn và thoải mái cho chó, sử dụng các kỹ thuật huấn luyện tích cực để xây dựng sự tự tin cho chúng. Đối với lo lắng khi chia ly, bạn có thể cần sự hỗ trợ của chuyên gia hành vi động vật để xây dựng lộ trình điều trị cụ thể.
3. Thất vọng và không được đáp ứng nhu cầu
Chó cũng có thể cảm thấy thất vọng khi nhu cầu của chúng không được đáp ứng. Điều này có thể bao gồm nhu cầu về vận động, sự chú ý, hoặc thậm chí là nhu cầu được đi vệ sinh. Sự thất vọng có thể dẫn đến các hành vi như sủa quá mức, cào xé đồ đạc, hoặc trở nên bướng bỉnh. Ví dụ, một chú chó tè bậy trong nhà không phải vì nó “giận” bạn mà vì nó đã không được đưa ra ngoài đúng lúc và không thể nhịn được nữa.
- Giải pháp: Hãy chú ý đến lịch trình hàng ngày của chó và đảm bảo rằng các nhu cầu cơ bản của chúng được đáp ứng đầy đủ. Cung cấp đủ thời gian vận động, chơi đùa, và các buổi đi vệ sinh đều đặn. Huấn luyện chó các lệnh cơ bản và thiết lập các quy tắc rõ ràng để chúng hiểu giới hạn. Kiên nhẫn và nhất quán trong việc huấn luyện sẽ giúp giảm thiểu sự thất vọng ở chó.
4. Đau đớn hoặc bệnh lý
Một số hành vi bất thường, thường bị hiểu lầm là tức giận, thực ra có thể là dấu hiệu của đau đớn thể chất hoặc một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Chó không thể nói cho chúng ta biết khi chúng bị đau, vì vậy chúng thường biểu hiện qua những thay đổi trong hành vi như trở nên cáu kỉnh, gầm gừ khi bị chạm vào, trốn tránh, hoặc đi vệ sinh không đúng chỗ.
- Giải pháp: Nếu chó của bạn đột nhiên thay đổi hành vi một cách đáng kể, đặc biệt là khi chúng có dấu hiệu khó chịu hoặc đau đớn (như đi khập khiễng, rên rỉ, ăn ít hơn, không muốn chơi đùa), hãy đưa chúng đến bác sĩ thú y để kiểm tra. Phát hiện và điều trị kịp thời các vấn đề sức khỏe sẽ giúp chú chó của bạn quay trở lại trạng thái bình thường.
Nhận biết các dấu hiệu chó đang khó chịu (mà không phải tức giận)
Việc hiểu rằng chó có biết giận không không phải là vấn đề then chốt, mà là nhận ra khi chúng đang khó chịu hoặc gặp vấn đề gì đó. Dưới đây là những hành vi phổ biến thường bị hiểu nhầm là tức giận, cùng với ý nghĩa thực sự và cách bạn nên phản ứng:
1. Nhai đồ đạc một cách phá hoại
Khi bạn về nhà và phát hiện một chiếc giày bị cắn nát hoặc chiếc gối sofa bị xé tan, phản ứng đầu tiên có thể là nghĩ rằng chú chó của bạn đang “trả đũa” vì bị bỏ ở nhà một mình. Tuy nhiên, hành vi này hầu hết xuất phát từ sự buồn chán, thiếu năng lượng, lo lắng khi chia ly, hoặc đơn giản là nhu cầu nhai tự nhiên. Chó con thường nhai để khám phá thế giới và giảm khó chịu khi mọc răng. Chó trưởng thành nhai để giải tỏa căng thẳng hoặc để tìm kiếm sự giải trí.
- Ý nghĩa thực sự: Buồn chán, lo lắng khi chia ly, năng lượng dư thừa, mọc răng (chó con), hoặc thiếu các vật dụng nhai phù hợp.
- Điều bạn nên làm:
- Cung cấp đủ đồ chơi nhai: Đảm bảo chó có nhiều đồ chơi nhai an toàn và hấp dẫn, đặc biệt là đồ chơi tương tác hoặc đồ chơi xếp hình có thể giữ chúng bận rộn trong thời gian dài.
- Tăng cường vận động và kích thích tinh thần: Trước khi bạn rời đi, hãy đưa chó đi dạo dài, chơi đùa hoặc tập luyện để chúng tiêu hao năng lượng.
- Huấn luyện: Dạy chó phân biệt đồ vật nào được phép nhai và đồ vật nào không. Sử dụng các bình xịt chống nhai (có vị đắng) lên những món đồ bạn không muốn chúng cắn.
- Giảm lo lắng khi chia ly: Đối với chó mắc chứng lo lắng khi chia ly, cần có một kế hoạch huấn luyện chuyên sâu với sự tư vấn của chuyên gia.
2. Gầm gừ hoặc nhe răng
Tiếng gầm gừ thường bị hiểu lầm là dấu hiệu của sự hung hăng hoặc tức giận. Tuy nhiên, gầm gừ thực chất là một hình thức giao tiếp quan trọng của chó, báo hiệu rằng chúng đang cảm thấy khó chịu và muốn một điều gì đó dừng lại. Đó có thể là dấu hiệu của nỗi sợ hãi, đau đớn, bảo vệ tài nguyên (thức ăn, đồ chơi, chỗ ngủ), hoặc đơn giản là muốn có không gian riêng.
Biểu hiện chó khó chịu: Chó gầm gừ bảo vệ đồ vật
- Ý nghĩa thực sự: Sợ hãi, đau đớn, cảm thấy bị đe dọa, bảo vệ tài nguyên, muốn có không gian riêng, hoặc khó chịu với một tương tác nào đó.
- Điều bạn nên làm:
- Không trừng phạt: Tuyệt đối không la mắng hay trừng phạt chó khi chúng gầm gừ. Làm như vậy sẽ chỉ dạy chúng rằng gầm gừ là không được phép, khiến chúng có thể bỏ qua bước cảnh báo này và trực tiếp cắn mà không có dấu hiệu báo trước.
- Quan sát và tôn trọng: Ngay lập tức ngừng hành động đang gây ra tiếng gầm gừ. Quan sát các dấu hiệu ngôn ngữ cơ thể khác như tai dẹt, mắt trắng, liếm môi, cứng người để hiểu rõ nguyên nhân.
- Đánh lạc hướng: Nếu chó đang gầm gừ để bảo vệ một món đồ, hãy thử đánh lạc hướng chúng bằng một món ăn hoặc đồ chơi khác, sau đó từ từ lấy món đồ đó đi khi chúng mất hứng thú.
- Tham khảo chuyên gia: Nếu hành vi gầm gừ trở nên thường xuyên hoặc hung hăng, hãy tìm đến sự giúp đỡ của huấn luyện viên chó hoặc chuyên gia hành vi động vật.
3. Tè lên đồ đạc của bạn hoặc trong nhà
Khi chó đi vệ sinh bậy trên đồ đạc cá nhân của bạn, rất nhiều chủ nuôi nghĩ rằng chúng đang cố ý “trả đũa” hoặc “phá hoại” do tức giận. Tuy nhiên, hành vi này gần như không bao giờ liên quan đến sự giận dỗi. Có nhiều lý do thực tế và nghiêm trọng hơn đằng sau việc chó tè bậy.
-
Ý nghĩa thực sự:
- Vấn đề sức khỏe: Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI), tiểu không kiểm soát, bệnh thận, tiểu đường, hoặc các vấn đề y tế khác.
- Lo lắng khi chia ly: Là một trong những triệu chứng phổ biến của lo lắng khi chia ly, chó đi vệ sinh bậy để giải tỏa căng thẳng.
- Đánh dấu lãnh thổ: Đặc biệt ở chó đực chưa triệt sản, chúng có thể tè để đánh dấu lãnh thổ.
- Thiếu huấn luyện: Chưa được huấn luyện vệ sinh đúng cách hoặc không được đưa ra ngoài đủ thường xuyên.
- Thay đổi môi trường: Môi trường sống mới, thay đổi lịch trình, hoặc sự xuất hiện của thành viên mới trong gia đình có thể gây căng thẳng và dẫn đến tè bậy.
-
Điều bạn nên làm:
- Kiểm tra sức khỏe: Luôn đưa chó đến bác sĩ thú y đầu tiên để loại trừ các nguyên nhân y tế.
- Huấn luyện lại vệ sinh: Nếu vấn đề không phải do sức khỏe, hãy xem xét lại quy trình huấn luyện vệ sinh. Đưa chó ra ngoài thường xuyên hơn, khen thưởng khi chúng đi vệ sinh đúng chỗ.
- Quản lý môi trường: Cất quần áo hoặc các vật dụng dễ bị tè bậy ngoài tầm với của chó. Sử dụng các miếng lót vệ sinh cho chó như một giải pháp tạm thời nếu bạn không thể đưa chúng ra ngoài đúng giờ.
- Giải quyết lo lắng: Nếu là lo lắng khi chia ly, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia hành vi động vật để xây dựng một kế hoạch điều trị toàn diện.
- Vệ sinh sạch sẽ: Dùng dung dịch tẩy rửa chuyên dụng để loại bỏ hoàn toàn mùi nước tiểu, tránh để chó tiếp tục tè vào cùng một vị trí.
Chó tè bậy trong nhà: Chó có biết giận không hay là dấu hiệu lo lắng
4. Tránh mặt bạn hoặc thu mình lại
Khi chú chó của bạn bỗng nhiên xa lánh, không muốn tương tác và tránh né bạn, rất dễ khiến bạn nghĩ rằng chúng đang “giận dỗi” hoặc “không thích” bạn. Tuy nhiên, hành vi này thường là dấu hiệu của sự căng thẳng, sợ hãi, đau đớn, hoặc đơn giản là cần không gian riêng để bình tĩnh lại. Đôi khi, tâm trạng tiêu cực của chủ nuôi cũng có thể ảnh hưởng đến chó, khiến chúng cảm thấy căng thẳng và muốn tránh xa.
- Ý nghĩa thực sự: Căng thẳng, sợ hãi, đau đớn, bị quá tải cảm xúc, hoặc cần không gian riêng.
- Điều bạn nên làm:
- Tôn trọng không gian: Hãy cho chó thời gian và không gian cần thiết. Đừng cố ép buộc chúng tương tác.
- Kiểm tra sức khỏe: Nếu hành vi tránh né kéo dài hoặc đi kèm với các dấu hiệu khác của sự đau đớn, hãy đưa chúng đến bác sĩ thú y ngay lập tức.
- Xem xét môi trường và hành vi của bạn: Suy nghĩ xem có điều gì trong môi trường hoặc trong hành vi gần đây của bạn có thể khiến chó cảm thấy căng thẳng. Có thể là mùi nước hoa mới, tiếng ồn lớn, hoặc cách bạn tương tác với chúng.
- Tạo môi trường an toàn: Đảm bảo chó có một nơi trú ẩn an toàn và thoải mái mà chúng có thể rút lui khi cảm thấy bị quá tải.
- Xây dựng lại niềm tin: Nếu chó tỏ ra sợ hãi bạn, hãy từ từ xây dựng lại niềm tin bằng cách tiếp cận nhẹ nhàng, sử dụng các phần thưởng và trải nghiệm tích cực.
Xây dựng mối quan hệ bền chặt dựa trên sự thấu hiểu
Việc hiểu rõ chó có biết giận không và bản chất thực sự của các hành vi thường bị hiểu lầm là tức giận là một bước quan trọng để xây dựng một mối quan hệ bền chặt và tin cậy với người bạn bốn chân của bạn. Khi chúng ta nhận ra rằng chó không có khả năng thù hận hay trả đũa theo kiểu con người, chúng ta có thể ngừng gán ghép những ý định tiêu cực và thay vào đó tập trung vào việc giải quyết nguyên nhân gốc rễ của hành vi.
Thấu hiểu ngôn ngữ cơ thể và cảm xúc của chó giúp chúng ta trở thành những chủ nuôi có trách nhiệm và nhân ái hơn. Thay vì la mắng hoặc trừng phạt, hãy học cách đọc các dấu hiệu tinh tế của sự khó chịu, lo lắng, sợ hãi hoặc buồn chán từ chú chó của mình. Bằng cách đáp ứng một cách kiên nhẫn, yêu thương và cung cấp các giải pháp phù hợp, bạn không chỉ giúp chó giải tỏa căng thẳng và cải thiện hành vi mà còn củng cố sợi dây liên kết giữa bạn và thú cưng. Mối quan hệ giữa chó và con người được xây dựng trên sự tin tưởng, tôn trọng và thấu hiểu lẫn nhau, không phải trên sự sợ hãi hay hiểu lầm. Hãy luôn ghi nhớ rằng hành vi của chó luôn có lý do, và trách nhiệm của chúng ta là tìm hiểu lý do đó để mang lại cuộc sống tốt đẹp nhất cho chúng.
Ngày Cập Nhật: Tháng 10 1, 2025 by Trần Thanh Tâm Ni
