Quá trình đỡ đẻ cho chó là một nhiệm vụ quan trọng mà bất kỳ người nuôi chó nào cũng nên trang bị kiến thức. Dù bản năng tự nhiên giúp chó mẹ sinh con, nhưng không phải lúc nào mọi việc cũng diễn ra suôn sẻ. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng và can thiệp đúng lúc của chủ nhân có thể quyết định sự an toàn của cả chó mẹ và đàn con. Bài viết này của Mochi Cat sẽ cung cấp cho bạn một hướng dẫn chi tiết, từ việc dự đoán ngày sinh, chuẩn bị dụng cụ, nhận biết dấu hiệu chuyển dạ, đến cách xử lý các tình huống khẩn cấp, giúp bạn tự tin đồng hành cùng cún cưng vượt cạn thành công.
1. Vì sao việc đỡ đẻ cho chó lại quan trọng?
Chó mang thai đến thời điểm sinh nở cần sự chú ý đặc biệt của chủ nhân. Mặc dù đa số chó có khả năng tự “đỡ đẻ” theo bản năng, nhưng việc chủ nhân quan tâm và hỗ trợ kịp thời là yếu tố then chốt để đảm bảo “mẹ tròn con vuông” và tránh những sự cố đáng tiếc có thể xảy ra.
Bản năng tự nhiên của chó mẹ đôi khi không đủ để xử lý mọi tình huống phát sinh trong quá trình sinh. Đặc biệt, có những giống chó gặp nhiều khó khăn trong việc sinh sản tự nhiên do đặc điểm thể chất hoặc di truyền, như chó Bull Dog, Boxer, Chihuahua, Pug, Corgi, Phốc Hươu, Poodle hay Lạp Xưởng. Những giống chó này thường có đầu to hoặc khung xương chậu hẹp, khiến việc sinh con trở nên vất vả hơn. Ngoài ra, những chó mẹ được nuôi dưỡng quá “cẩn thận” dẫn đến béo phì, hoặc ngược lại, bị còi cọc, ốm yếu cũng rất dễ gặp khó khăn khi đẻ. Trong một lứa, có thể có con sinh ra dễ dàng, nhưng cũng có con gặp khó khăn do tư thế thai nhi hoặc tình trạng sức khỏe của chó mẹ.
Trường hợp chó mẹ bị mất sức, kiệt sức trong quá trình rặn đẻ mà không được đỡ đẻ cho chó kịp thời rất dễ dẫn đến biến chứng nguy hiểm. Chó con bị mắc kẹt quá lâu trong tử cung có thể bị ngạt thở, dẫn đến tử vong. Thai chết lưu không chỉ gây nhiễm trùng tử cung ở chó mẹ mà còn có thể đe dọa tính mạng của cả mẹ lẫn con. Do đó, sự hỗ trợ của chủ nhân không chỉ là hành động thể hiện tình yêu thương mà còn là biện pháp y tế cần thiết.
Tuy nhiên, việc đỡ đẻ cho chó đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm nhất định. Chỉ dựa vào kinh nghiệm sinh sản của chó chủ thôi là chưa đủ mà cần có sự hướng dẫn từ chuyên gia hoặc bác sĩ thú y. Tốt nhất, bạn nên tìm kiếm sự hỗ trợ từ các nhà chuyên môn nhân giống hoặc các bác sĩ thú y để được tư vấn và can thiệp khi cần thiết. Trong những trường hợp khẩn cấp, khi bác sĩ thú y không thể đến kịp thời hoặc chó đã vỡ ối, việc trang bị kiến thức cơ bản về cách đỡ đẻ cho chó sẽ giúp bạn xử lý tình huống một cách chủ động và hiệu quả, giảm thiểu rủi ro cho cún cưng.
2. Dự kiến thời điểm chó mẹ sinh con
Dự đoán chính xác thời gian sinh nở của chó mẹ là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng để có kế hoạch chuẩn bị đỡ đẻ cho chó chu đáo. Thời gian mang thai trung bình của chó là khoảng 63 ngày (từ 58 đến 68 ngày) tính từ ngày phối giống thành công. Tuy nhiên, con số này có thể dao động tùy thuộc vào nhiều yếu tố.
Để có dự đoán chính xác nhất, bạn cần ghi lại thời điểm phối giống lần đầu và các lần tiếp theo (nếu có). Việc thống kê chính xác số lần và thời gian phối giống là cơ sở quan trọng. Ngoài ra, việc siêu âm cũng là một phương pháp hiệu quả để xác định số lượng thai nhi và đánh giá sức khỏe của chúng, từ đó có thể dự đoán ngày sinh sát hơn.
Một yếu tố khác ảnh hưởng đến thời gian mang thai là số lượng thai nhi. Nếu chó mẹ mang ít thai, thời gian mang bầu có thể dài hơn, thậm chí kéo dài đến 64 ngày hoặc hơn, được gọi là “lên ngày”. Thậm chí, một số trường hợp chó mẹ mang thai đến 68 – 70 ngày mới sinh. Ngược lại, nếu chó mẹ mang nhiều thai, chúng có xu hướng sinh sớm hơn, có thể từ 57 – 58 ngày. Chó con có thể sống sót nếu được sinh ra sau 55 ngày mang thai, nhưng trước đó thì rất khó khăn. Vì vậy, chó con mở mắt nhanh hay chậm cũng phụ thuộc vào số lượng con, do ít thai nên khi sinh chó con “già ngày hơn”.
Việc quan sát độ to nhỏ của bụng chó mẹ cũng là một cách thủ công để ước lượng. Bụng càng nhỏ, số lượng thai nhi thường ít, và ngược lại. Khoảng thời gian từ 1-2 tuần cuối thai kỳ, bụng chó mẹ sẽ sa xuống rõ rệt, cho thấy ngày sinh đang đến gần.
Một điều thú vị là tỷ lệ chó mẹ sinh vào nửa đêm hoặc rạng sáng rất lớn, thời điểm này thường không thuận tiện để di chuyển đến bệnh viện thú y. Do đó, việc chủ động chuẩn bị tại nhà là cực kỳ cần thiết. Trong giai đoạn cuối thai kỳ, bạn có thể thực hiện mát xa nhẹ nhàng vùng bụng chó mẹ từ trên xuống dưới để giúp chúng cảm thấy thoải mái và kích thích quá trình chuyển dạ. Đồng thời, cung cấp một ít thức ăn bổ sung năng lượng, dễ tiêu hóa để chó mẹ có đủ sức lực cho quá trình sinh nở thuận lợi. Việc chuẩn bị tinh thần và kiến thức trước sẽ giúp bạn bình tĩnh hơn khi đối mặt với ca vượt cạn của cún cưng.
3. Chuẩn bị kỹ lưỡng cho chó mẹ trước sinh
Việc chuẩn bị kỹ lưỡng cho chó mẹ trước sinh là yếu tố then chốt giúp quá trình đỡ đẻ cho chó diễn ra thuận lợi và an toàn. Mục tiêu chính là đảm bảo chó mẹ có đủ sức khỏe, năng lượng và tinh thần thoải mái nhất.
Đầu tiên và quan trọng nhất là dinh dưỡng. Chó mẹ trong quá trình sinh nở rất dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi và kiệt sức. Để có thể bổ sung năng lượng kịp thời, bạn cần chuẩn bị những thức ăn cho chó dễ tiêu hóa nhưng giàu dinh dưỡng. Có thể tăng cường các bữa ăn nhỏ, thường xuyên với thực phẩm chất lượng cao, dễ hấp thụ như thịt nạc xay, trứng, sữa dành cho chó. Nên cho chó ăn một bữa nhẹ trước khi các dấu hiệu chuyển dạ rõ ràng xuất hiện. Tuy nhiên, cần lưu ý không ép chó mẹ ăn uống quá nhiều ngay trước khi sinh nếu chúng đã có dấu hiệu bỏ ăn, vì điều này có thể gây khó tiêu hoặc nôn mửa do dạ con chèn ép dạ dày.
Vệ sinh là một khía cạnh không thể bỏ qua. Trước khi sinh, bạn phải làm sạch nấm vú của chó mẹ. Cạo lông xung quanh vùng bụng và vú giúp chó con dễ dàng tìm và bú mẹ hơn, đồng thời giảm nguy cơ nhiễm khuẩn. Lau sạch vùng cơ quan sinh dục bằng nước ấm hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ dành cho thú cưng. Điều này giúp ngăn ngừa vi khuẩn xâm nhập vào đường sinh sản trong quá trình chuyển dạ.
Trong quá trình đỡ đẻ cho chó, chó mẹ có thể trải qua những cơn co thắt tử cung kèm theo đau đớn. Chúng sẽ thở hổn hển, sau đó vùng hậu môn và bộ phận sinh dục sẽ to ra rất nhanh. Lúc này, bạn sẽ thấy chó mẹ dùng lực co bụng lại để đẩy chó con ra ngoài trong một lớp màng bọc ối. Sự hiện diện của chủ nhân bên cạnh trong suốt quá trình này là vô cùng quan trọng. Bạn không chỉ đóng vai trò hỗ trợ về mặt thể chất mà còn là nguồn động viên tinh thần lớn lao cho chó mẹ. Hãy nói chuyện nhẹ nhàng, vuốt ve và trấn an chúng để giảm bớt căng thẳng.
Sau khi chó con chào đời, chó mẹ thường có bản năng tự chăm sóc con non như liếm sạch, cắn rốn. Chủ nhân chỉ cần ở bên cạnh để giúp đỡ khi cần thiết, đặc biệt là với những chó mẹ lần đầu sinh con hoặc những giống chó có bản năng làm mẹ chưa thật sự mạnh mẽ. Việc này tạo điều kiện cho chó mẹ làm quen với vai trò của mình, đồng thời bạn có thể can thiệp ngay nếu có bất kỳ vấn đề nào xảy ra.
4. Dụng cụ cần thiết để đỡ đẻ cho chó tại nhà
Việc chuẩn bị đầy đủ và đúng cách các dụng cụ hỗ trợ là một phần không thể thiếu trong quá trình đỡ đẻ cho chó tại nhà, giúp bạn chủ động ứng phó với mọi tình huống.
Đầu tiên, cần có một tổ đẻ hoặc nệm lớn và thoải mái cho chó mẹ. Tốt nhất là sử dụng khay hoặc hộp gỗ có kích thước phù hợp với độ lớn của chó mẹ. Kích thước khuyến nghị là đủ rộng để chó mẹ có thể duỗi thẳng người và xoay sở dễ dàng, nhưng cũng đủ nhỏ để giữ ấm cho chó con. Độ cao tối đa của thành tổ nên là 20-30cm để chó con không bò ra ngoài được nhưng chó mẹ vẫn có thể ra vào dễ dàng. Tổ đẻ cần được đặt trong một góc yên tĩnh, ấm áp, tránh gió lùa và xa nơi đi lại ồn ào.
Trong tổ, hãy lót một lớp vải sạch, mềm mại hoặc khăn cũ. Tuyệt đối không lót quá nhiều vải vụn hoặc vật liệu dễ rối, tránh nguy cơ chó con bị mắc kẹt hoặc ngạt thở. Giấy báo cũ có thể được sử dụng làm lớp lót dưới cùng để dễ dàng thay thế và vệ sinh.
Kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm là cực kỳ quan trọng, đặc biệt với chó con sơ sinh. Nhiệt độ lý tưởng trong tổ chó đẻ nên dao động ở mức 26-27°C, và độ ẩm dưới 80%. Bạn nên có nhiệt kế và ẩm kế để theo dõi chính xác điều kiện môi trường. Vào mùa đông hoặc thời tiết lạnh, cần có thiết bị cách nhiệt như bóng đèn sưởi chuyên dụng (có chụp bảo vệ để tránh chó mẹ hoặc con bị bỏng), chăn điện (cần cẩn trọng để tránh nguy cơ giật điện hoặc quá nóng), hoặc khăn dày. Nếu dùng máy sưởi, việc kiểm tra nhiệt độ thường xuyên là bắt buộc để tránh tình trạng quá nóng gây nguy hiểm cho chó con.
Danh sách công cụ cụ thể trước khi đỡ đẻ cho chó bao gồm:
- Khăn sạch: Vài miếng khăn mềm, sạch, khô để lau khô chó con ngay sau khi sinh và loại bỏ dịch nhầy.
- Kéo: Kéo y tế sắc bén, được khử trùng kỹ lưỡng để cắt dây rốn nếu chó mẹ không tự cắn.
- Chỉ y tế: Sợi chỉ y tế sạch hoặc chỉ nha khoa không mùi, đã được tiệt trùng để buộc dây rốn.
- Bông gòn và gạc y tế: Dùng để sát trùng, lau chùi.
- Thuốc sát trùng: Cồn 70 độ hoặc dung dịch Povidone-iodine 5% để sát trùng kéo, chỉ và vết cắt rốn của chó con.
- Chậu rửa: Chậu sạch với nước ấm để vệ sinh tay hoặc dụng cụ.
- Báo cũ: Lót dưới đáy tổ đẻ để thấm hút chất lỏng và dễ dàng thay thế.
- Bình hút mũi: Dụng cụ hút mũi trẻ em bằng cao su mềm, dùng để hút dịch nhầy ở mũi và miệng chó con.
- Găng tay y tế: Giúp đảm bảo vệ sinh cho người hỗ trợ.
- Đồng hồ bấm giờ: Để theo dõi thời gian giữa các lần sinh con và thời gian rặn đẻ.
- Sổ ghi chép: Ghi lại thời gian sinh của từng chó con, số lượng nhau thai, giới tính và tình trạng sức khỏe ban đầu.
- Số điện thoại bác sĩ thú y: Luôn sẵn sàng để liên hệ khi có tình huống khẩn cấp.
Nếu bạn không quá am hiểu về quá trình sinh sản của chó cái, tốt nhất hãy liên hệ với bác sĩ thú y hoặc hỏi những người có kinh nghiệm để được tư vấn. Đặc biệt, nếu bạn nuôi giống chó có tỷ lệ khó sinh tương đối lớn, việc đưa chó mẹ đến phòng khám thú y để được bác sĩ chuyên môn hỗ trợ đỡ đẻ là lựa chọn an toàn nhất. Nếu quyết định đỡ đẻ cho chó tại nhà, việc nắm vững toàn bộ quy trình và chuẩn bị đầy đủ sẽ giúp bạn tránh được những tai nạn không mong muốn.
5. Các dấu hiệu nhận biết chó mẹ sắp đẻ chi tiết
Việc nhận biết chính xác các dấu hiệu chuyển dạ ở chó mẹ là điều kiện tiên quyết để chủ nhân có thể chuẩn bị và đỡ đẻ cho chó kịp thời. Quá trình này thường diễn ra theo các giai đoạn với những biểu hiện đặc trưng.
5.1. Dấu hiệu 24 giờ trước khi đẻ
Trong khoảng 24 giờ cuối cùng trước khi sinh, chó mẹ sẽ bắt đầu thể hiện những thay đổi rõ rệt cả về thể chất lẫn hành vi:
- Sữa và bụng sa: Sữa non (colostrum) màu trắng đục đặc trưng sẽ xuất hiện ở núm vú. Bụng chó mẹ sẽ bắt đầu sa xuống, và cơ bụng trở nên giãn mềm hơn, không còn căng cứng như trước. Điều này cho thấy thai nhi đang di chuyển vào vị trí sẵn sàng cho việc chào đời.
- Phản xạ đi vệ sinh thường xuyên: Chó mẹ sẽ có phản xạ tiểu tiện và đại tiện nhiều lần, đôi khi là tiểu són hoặc đại dắt. Đây là do áp lực của tử cung và thai nhi lên bàng quang và ruột.
- Nôn ói: Nếu trước đó chó mẹ ăn no, chúng có thể nôn ra thức ăn do sự chèn ép của dạ con lên dạ dày. Điều này là bình thường và không đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu nôn ói liên tục hoặc kèm theo các triệu chứng bất thường khác, cần tham khảo ý kiến bác sĩ.
- Hành vi làm ổ: Chó mẹ sẽ bắt đầu tìm kiếm một nơi yên tĩnh, kín đáo và an toàn để làm ổ đẻ. Chúng có thể cào bới, sắp xếp chăn nệm, hoặc chui rúc vào các góc tối.
5.2. Dấu hiệu 12-2 giờ trước khi đẻ
Giai đoạn này là lúc chó mẹ đang bước vào giai đoạn chuyển dạ đầu tiên, chuẩn bị cho việc sinh nở thực sự:
- Giảm thân nhiệt và run rẩy: Thân nhiệt trực tràng của chó mẹ sẽ giảm đáng kể, dao động từ 36.7-37.5°C (thân nhiệt bình thường của chó là 38-39°C). Sự giảm nhiệt độ này là một dấu hiệu rõ ràng và đáng tin cậy. Chó có thể run rẩy, đặc biệt vào mùa lạnh hoặc khi bị ẩm ướt.
- Thay đổi hành vi: Chó đi lại, đứng nằm không yên, bồn chồn, có phản xạ cào bới tìm ổ đẻ hoặc chui rúc vào những nơi tối tăm, yên tĩnh. Chúng cũng có thể liếm liên tục vùng sinh dục.
- Thay đổi tâm trạng: Chó mẹ có thể trở nên bồn chồn, lo lắng, hoặc ngược lại, tìm kiếm sự gần gũi và an ủi từ chủ nhân. Mắt có thể mở to nhìn chủ với vẻ cầu xin, không muốn xa rời.
- Âm hộ sưng phù, dịch lỏng: Âm hộ của chó mẹ sẽ sưng phù lên và có dịch lỏng trong suốt chảy ra. Đây là dấu hiệu cổ tử cung đang mở ra.
5.3. Dấu hiệu ngay trước khi đẻ (Giai đoạn chuyển dạ 1)
Đây là giai đoạn chuyển dạ thực sự bắt đầu, kéo dài từ 6-12 giờ hoặc thậm chí 24 giờ:
- Mất hứng ăn, thở dốc: Chó mẹ sẽ hoàn toàn bỏ ăn, thở gấp gáp, hổn hển do các cơn co tử cung. Mặt chúng có vẻ căng thẳng, đờ đẫn, và đôi khi nước mắt chảy ra.
- Có sữa và thai nhi chuyển động: Sữa non đã có sẵn ở núm vú. Bạn có thể nhìn hoặc sờ thấy thai nhi di chuyển rõ ràng phía ngoài bụng.
- Dịch nhầy âm đạo, vỡ ối: Dịch nhầy có thể xuất hiện nhiều hơn. Nếu có dịch ối chảy ra khỏi âm hộ, đặc biệt là dịch có màu xanh đậm, đây là dấu hiệu cho thấy nhau thai đã bong ra và cần có chó con chào đời trong vòng 30 phút. Nếu chó rặn liên tục, bụng vỡ nước ối, âm hộ phình to căng cứng, và bạn có thể nhìn thấy từng bộ phận hoặc cả chó con trong bọc màng mỏng.
Khi nhận thấy những dấu hiệu này, người nuôi cần quan sát kỹ lưỡng để có biện pháp can thiệp cần thiết. Nếu vỡ ối hoặc có cơn rặn đẻ kéo dài quá 15-30 phút mà không thấy chó con chào đời, hoặc chó rặn mạnh mà không sinh được chó con trong vòng 1-2 giờ, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề và bạn cần gọi ngay cho bác sĩ thú y để được tư vấn và tìm giải pháp tốt nhất. Đặc biệt chú ý ở những chó mẹ có tiền sử khó sinh hoặc tiền sử mổ đẻ. Luôn chuẩn bị sẵn nước uống sạch có pha chút muối để chó mẹ bổ sung điện giải trong quá trình vượt cạn.
6. Hướng dẫn chăm sóc chó mẹ và hỗ trợ sinh con
Khi chó mẹ bước vào giai đoạn rặn đẻ, việc chăm sóc và hỗ trợ đúng cách sẽ giúp chúng vượt qua cơn đau và sinh con an toàn.
6.1. Hiểu về quá trình chuyển dạ và ngôi thai
Để đỡ đẻ cho chó hiệu quả, điều quan trọng là phải hiểu rõ về ba giai đoạn chính của quá trình chuyển dạ:
- Giai đoạn 1 (Mở cổ tử cung): Kéo dài từ 6 đến 12 giờ (có thể lên đến 24 giờ ở chó cái tơ). Chó mẹ bồn chồn, thở hổn hển, bỏ ăn, và bắt đầu làm ổ. Cổ tử cung từ từ giãn nở.
- Giai đoạn 2 (Rặn đẻ): Các cơn co thắt tử cung mạnh mẽ bắt đầu, chó mẹ rặn để đẩy chó con ra ngoài. Giai đoạn này kết thúc khi chó con chào đời.
- Giai đoạn 3 (Sổ nhau thai): Sau mỗi chó con, một nhau thai sẽ được đẩy ra. Đôi khi, một vài chó con có thể sinh ra liên tiếp trước khi các nhau thai được đẩy ra cùng lúc.
Bạn cần làm quen với khái niệm “ngôi thai ngược”. Với chó, khái niệm “ngược” không phụ thuộc vào việc đầu hay đuôi ra trước, mà là “tư thế” thai. Các ngôi ngược thường gặp gồm:
- Đầu ra nhưng không ra 2 chi trước, hoặc chỉ 1 chi trước thò ra.
- Ra 1 hoặc 2 chi trước nhưng đầu không ra.
- Đuôi ra trước nhưng 1 hoặc 2 chân sau không ra.
Như vậy, muốn kéo thai ra được phải chuyển lại tư thế “thuận” của thai. Cụ thể là đầu và 2 chi trước, hoặc đuôi và 2 chi sau cùng ra. Việc can thiệp này đòi hỏi sự cẩn trọng và kiến thức, nếu không chắc chắn, tuyệt đối không nên cố gắng mà phải gọi bác sĩ thú y. Nếu chó con đã lòi ra ngoài khoảng 1/2 thân mà sau vài phút không ra tiếp, bạn phải dùng tay kéo nhẹ nhàng chó con. Hướng lực kéo từ trên xuống dưới, từ trước ra sau và nhẹ nhàng dứt khoát cùng lúc với cơn rặn của chó mẹ để giải thoát chó con càng nhanh càng tốt.
6.2. Hỗ trợ chó mẹ rặn đẻ
- Tạo môi trường yên tĩnh, an toàn: Giữ không gian quanh chó mẹ thật yên tĩnh, ấm áp và riêng tư. Hạn chế người lạ và các vật nuôi khác tiếp xúc để tránh gây stress cho chó mẹ.
- Massage bụng nhẹ nhàng: Khi chó mẹ đau, thở gấp, bạn có thể nhẹ nhàng ép và mát xa bụng chó theo quy luật của các cơn co. Mát xa tuyến vú cũng có thể giúp kích thích sinh nở.
- Động viên, an ủi chó mẹ: Luôn ở bên cạnh, nói chuyện nhẹ nhàng, vuốt ve để an ủi và cổ vũ chó mẹ. Sự hiện diện và trấn an của bạn là nguồn động lực lớn cho chúng.
- Cung cấp nước uống sạch: Luôn chuẩn bị sẵn nước uống sạch, có thể pha thêm chút muối loãng hoặc đường glucose để bổ sung năng lượng và điện giải cho chó mẹ trong quá trình rặn đẻ kéo dài.
6.3. Xử lý nhau thai
Ăn nhau thai là phản xạ “tự” đỡ đẻ cho chó và cắn rốn cho con của chó mẹ. Nhau thai chứa nhiều hormone và chất dinh dưỡng có lợi giúp kích thích tử cung co bóp, đẩy các thai nhi tiếp theo ra ngoài và hỗ trợ sản xuất sữa. Nếu phải can thiệp đỡ đẻ cho chó, bạn cũng nên để chó mẹ ăn 1 – 2 nhau thai đầu tiên. Tuy nhiên, không nên cho chó mẹ ăn toàn bộ lượng nhau nếu lứa đẻ có nhiều con, vì điều này dễ gây đầy bụng, khó tiêu, thậm chí tiêu chảy sau sinh.
7. Chăm sóc chó con ngay sau khi chào đời
Việc chăm sóc chó con đúng cách ngay sau khi chào đời là yếu tố sống còn, đặc biệt quan trọng trong quá trình đỡ đẻ cho chó tại nhà.
7.1. Xử lý bọc ối và kiểm tra hô hấp
Sau khi chó con ra đời, điều quan trọng nhất là xác nhận xem chúng có thở hay không. Chó con thường được sinh ra trong một bọc màng ối mỏng. Nếu chó mẹ không tự liếm vỡ bọc ối ngay, bạn cần nhanh chóng xé bọc ối ra. Hãy xé ngay vùng quanh mũi và miệng để chó con có thể thở.
Tiếp theo, cần loại bỏ dịch nhầy ở mũi và miệng chó con để đường thở thông thoáng. Dùng ngón tay trỏ đặt vào khóe miệng để miệng chó con hé mở. Sử dụng bình hút mũi trẻ em bằng cao su mềm hoặc dùng miệng ngậm và hút nhẹ nhàng dịch nhầy ở mũi và miệng cho chó con. Thực hiện cho đến khi mũi và miệng thông thoáng, chó con có thể phát ra tiếng kêu.
Nếu chó con không có phản ứng hô hấp, phải nhanh chóng dùng khăn sạch bọc lại. Cầm dốc đầu chó con xuống, sau đó dùng khăn lông lau mạnh và xoa nhẹ nhàng khắp cơ thể chó con. Động tác này kích thích tuần hoàn máu và hô hấp, giúp chó con thở được kịp thời. Hãy kiên trì thực hiện cho đến khi chó con có phản ứng lại, bắt đầu cựa quậy hoặc kêu. Sau khi chó con có phản ứng, chuyển chúng đến trước mặt chó mẹ để chó mẹ liếm cơ thể chúng.
7.2. Cắt và sát trùng dây rốn
Trong quá trình đỡ đẻ cho chó, nếu chó mẹ vụng không tự cắn rốn cho con, bạn cần tự cắt. Chuẩn bị kéo cắt và banh kẹp (hoặc kẹp rốn) cùng với cồn sát trùng ngay trước khi chó mẹ sinh con.
- Vị trí buộc: Dùng sợi chỉ y tế đã tiệt trùng quấn chặt dây rốn cách bụng chó con khoảng 1cm. Thắt nút chặt nhưng không quá mạnh.
- Vị trí cắt: Dùng kéo y tế đã khử trùng cắt ở vị trí dây rốn cách nút buộc khoảng 0.5-1cm (tùy giống to nhỏ, độ dài dây rốn khoảng 1-2cm là vừa). Đảm bảo kéo sắc để vết cắt gọn gàng.
- Sát trùng: Sau khi cắt, dùng cồn 70 độ hoặc dung dịch Povidone-iodine 5% lau sạch và sát trùng kỹ lưỡng phần rốn còn lại. Việc này cực kỳ quan trọng để phòng ngừa nhiễm trùng uốn ván và các bệnh khác.
Nếu chó mẹ tự cắn đứt dây rốn quá dài, bạn cũng cần xử lý sát trùng tương tự.
7.3. Giữ ấm và cho bú sữa đầu
Sau khi cắt rốn và chó con có phản ứng hô hấp ổn định, hãy dùng khăn có nhiệt độ ấm lau khô toàn bộ cơ thể chúng. Điều này không chỉ giúp chó con sạch sẽ mà còn giữ ấm, bởi chó con sơ sinh rất nhạy cảm với nhiệt độ môi trường. Sau khi lau sạch, đặt chó con vào ổ đẻ ấm áp và khuyến khích chúng tìm vú mẹ để bú sữa đầu. Sữa non là nguồn dinh dưỡng cực kỳ quan trọng, chứa kháng thể giúp chó con xây dựng hệ miễn dịch trong những giờ đầu đời.
7.4. Khoảng thời gian giữa các lần sinh
Thời gian giữa mỗi thai ra đời thường cách nhau khoảng 20 – 40 phút. Tuy nhiên, khoảng thời gian này có thể kéo dài hơn, lên đến 1-2 giờ, đặc biệt nếu chó mẹ mệt mỏi hoặc có số lượng thai lớn. Nếu trong khoảng thời gian 1 tiếng rưỡi đến 2 tiếng mà chó mẹ vẫn rặn đẻ mạnh nhưng không sinh ra được chó con tiếp theo, bạn phải nhanh chóng hỏi ý kiến và tìm sự can thiệp điều trị từ bác sĩ thú y.
8. Xử lý các tình huống khó khăn và biến chứng khi chó đẻ
Trong quá trình đỡ đẻ cho chó, có thể phát sinh nhiều tình huống khó khăn và biến chứng cần được xử lý kịp thời để bảo vệ cả chó mẹ và chó con.
8.1. Chó rặn lâu không sinh được
Đây là một trong những biến chứng thường gặp nhất. Sau khi chó mẹ có dấu hiệu đau đớn dữ dội và rặn đẻ, nếu trong vòng 1 giờ đồng hồ mà không có chó con nào chào đời, đây có thể là hiện tượng chó khó đẻ.
- Dấu hiệu rặn lâu: Chó mẹ rặn mạnh mẽ và liên tục nhưng không có kết quả, hoặc rặn yếu ớt, mệt mỏi sau một thời gian dài.
- Khi nào cần gọi bác sĩ thú y: Ngay lập tức liên hệ với bác sĩ thú y nếu chó mẹ rặn quá 1-2 giờ mà không sinh được chó con đầu tiên, hoặc sau khi sinh một con, khoảng cách giữa các con tiếp theo kéo dài hơn 2-3 giờ, hoặc nếu có dịch xanh đậm chảy ra nhưng không có thai nhi.
- Hỗ trợ chủ nhân trong lúc chờ đợi: Trong khi chờ bác sĩ, bạn có thể nhẹ nhàng mát xa vùng bụng chó mẹ, động viên chúng. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc kích đẻ khi chưa có chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là khi chưa có con nào ra đời, vì điều này có thể gây nguy hiểm.
8.2. Ngôi thai ngược hoặc thai bị mắc kẹt
Ngôi thai ngược (thai không ở tư thế thuận lợi) hoặc thai quá to so với khung xương chậu của chó mẹ là những nguyên nhân phổ biến gây khó đẻ.
- Cách nhận biết: Các dấu hiệu đã được đề cập ở mục 6.1 (đầu ra nhưng không có chi, chỉ có 1 chi, hoặc đuôi ra nhưng không có chi sau).
- Kỹ thuật kéo thai đúng cách: Nếu một phần chó con đã lộ ra ngoài và bạn xác định được đây là ngôi thai thuận (đầu và hai chi trước, hoặc đuôi và hai chi sau), bạn có thể dùng lực kéo nhẹ nhàng, dứt khoát theo hướng xuống dưới và ra sau, đồng thời với cơn rặn của chó mẹ. Tuyệt đối không kéo quá mạnh hoặc xoắn vặn, vì có thể làm tổn thương chó con hoặc chó mẹ. Luôn đảm bảo tay bạn sạch sẽ và có găng tay y tế.
- Nguy cơ thiếu oxy và tử vong ở chó con: Chó con bị mắc kẹt trong tử cung quá lâu sẽ bị thiếu oxy do mạch máu tại dây rốn bị chèn ép, dẫn đến ngạt và tử vong. Do đó, việc can thiệp kịp thời là cực kỳ quan trọng.
8.3. Dịch ối bất thường
Màu sắc của dịch ối là một chỉ báo quan trọng về tình trạng thai nhi:
- Dịch ối màu xanh đậm: Nếu có nước ối chảy ra khỏi âm hộ có màu xanh đậm hoặc xanh đen mà chưa có chó con nào chào đời trong vòng 30 phút, đây là dấu hiệu bất thường và cực kỳ nguy hiểm. Điều này cho thấy nhau thai đã bị bong ra khỏi thành tử cung, và chó con đang bị thiếu oxy nghiêm trọng. Cần có sự kiểm tra và hỗ trợ đỡ đẻ cho chó của bác sĩ thú y ngay lập tức.
- Dịch ối có máu: Một lượng nhỏ máu có thể là bình thường. Tuy nhiên, nếu chảy máu nhiều hoặc máu tươi, đó có thể là dấu hiệu xuất huyết và cần can thiệp y tế khẩn cấp.
8.4. Chó mẹ không có bản năng chăm sóc con
Đôi khi, chó mẹ có thể không có hành động nào để chăm sóc chó con vừa chào đời (không liếm, không cắn rốn). Điều này thường xảy ra ở chó mẹ tơ, chó mẹ bị stress hoặc quá kiệt sức.
- Vai trò của chủ nhân: Trong trường hợp này, chủ nhân phải giúp đỡ toàn bộ quá trình: xé bọc ối, hút dịch nhầy, cắt rốn, lau khô và giữ ấm cho chó con.
- Tránh stress cho chó mẹ: Đặc biệt với những chó mẹ thay đổi tính tình, trở nên hung dữ khi sinh, không nên can thiệp quá nhiều để tránh gây stress tâm lý. Điều này có thể gây sốc, vỡ động mạch tử cung trong khi rặn đẻ, mất máu và tử vong. Tốt nhất là để chó đẻ tự nhiên, chỉ quan sát và phát hiện trục trặc để xử lý, hoặc để bác sĩ thú y chuyên nghiệp can thiệp.
9. Sử dụng thuốc kích đẻ (Oxytocin) an toàn và hiệu quả
Thuốc Oxytocin là một hormone tổng hợp có tác dụng kích thích các cơn co thắt tử cung, giúp đẩy nhanh quá trình sinh nở. Tuy nhiên, việc sử dụng Oxytocin để đỡ đẻ cho chó phải hết sức thận trọng và TUYỆT ĐỐI theo chỉ dẫn của bác sĩ thú y.
Khi nào nên sử dụng Oxytocin:
- Sau khi chó đã sinh được ít nhất một con: Oxytocin chỉ được tiêm khi chó mẹ đã sinh được ít nhất một con và sau khoảng 30-40 phút không thấy chó con tiếp theo chào đời. Việc này đảm bảo cổ tử cung đã mở và không có vật cản trở.
- Tử cung co bóp yếu: Dùng trong trường hợp các cơn co thắt tử cung của chó mẹ yếu hoặc thưa thớt, không đủ mạnh để đẩy thai nhi ra ngoài.
Liều lượng và cách tiêm:
- Liều lượng Oxytocin phải được bác sĩ thú y chỉ định dựa trên cân nặng, giống chó và tình trạng cụ thể của chó mẹ.
- Thuốc thường được tiêm bắp hoặc dưới da. Các mũi tiêm cách nhau khoảng 30 đến 40 phút, không nên tiêm quá dồn dập.
Những trường hợp tuyệt đối không sử dụng Oxytocin:
- Chưa sinh được con nào: Tuyệt đối không được tiêm Oxytocin khi chó mẹ chưa sinh được con nào. Nếu cổ tử cung chưa mở hoàn toàn hoặc có thai nhi quá to, dị dạng, hoặc ngôi thai ngược bị kẹt, việc tiêm Oxytocin có thể gây vỡ tử cung, đe dọa tính mạng chó mẹ.
- Thai quá to hoặc dị dạng: Nếu siêu âm hoặc thăm khám cho thấy thai nhi quá lớn so với khung xương chậu hoặc có dị tật, Oxytocin sẽ không có tác dụng mà còn làm tăng nguy cơ.
- Ngôi thai ngược hoặc thai bị mắc kẹt: Nếu chó con đang ở tư thế khó hoặc bị kẹt trong đường sinh, việc kích thích co thắt có thể đẩy thai nhi vào tình thế nguy hiểm hơn.
- Chó mẹ có dấu hiệu kiệt sức hoặc suy yếu: Oxytocin làm tăng gánh nặng lên tim và cơ bắp, có thể làm tình trạng của chó mẹ tệ hơn.
Tác dụng phụ và rủi ro:
- Sử dụng Oxytocin sai cách có thể gây co thắt tử cung quá mạnh, dẫn đến vỡ tử cung, xuất huyết nội, hoặc suy thai.
- Chó con có thể bị ngạt do co thắt quá mức làm giảm lưu lượng máu đến tử cung.
Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ thú y:
Trước khi xem xét sử dụng Oxytocin, hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ thú y. Bác sĩ sẽ thăm khám, siêu âm để đánh giá tình trạng chó mẹ và thai nhi, từ đó đưa ra quyết định có nên sử dụng thuốc hay không và với liều lượng thích hợp. Việc mua sẵn thuốc Oxytocin tại nhà mà không có sự hướng dẫn chuyên môn là rất rủi ro. Các phòng khám thú y hoặc những nơi bán thuốc thú y có chuyên gia sẽ hướng dẫn cách tiêm và tư vấn chi tiết về cách đỡ đẻ cho chó trong từng trường hợp cụ thể.
10. Những câu hỏi thường gặp khi đỡ đẻ cho chó
Để củng cố kiến thức về cách đỡ đẻ cho chó, dưới đây là giải đáp chi tiết cho một số câu hỏi thường gặp.
10.1. Chó rặn đẻ sinh con trong bao lâu?
Thời gian rặn đẻ của chó có thể kéo dài từ 30 phút đến 3 giờ, tùy thuộc vào số lượng và kích thước của chó con, cũng như kinh nghiệm sinh nở của chó mẹ và giống chó. Mỗi chó con ra đời thường cách nhau từ vài phút đến 1 giờ. Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần xem xét ba giai đoạn chuyển dạ:
- Giai đoạn 1 (Chuẩn bị): Đây là giai đoạn trước khi chó bắt đầu rặn. Trong giai đoạn này, chó có thể hiển thị các dấu hiệu như mất hứng ăn, tìm kiếm một nơi yên tĩnh để đẻ, và có thể có những cơn co bắp tử cung nhẹ nhàng. Giai đoạn này có thể kéo dài từ vài giờ đến 24 giờ. Cổ tử cung sẽ giãn nở dần.
- Giai đoạn 2 (Rặn đẻ): Trong giai đoạn này, chó sẽ bắt đầu có những cơn co tử cung mạnh hơn và thường sẽ bắt đầu rặn để đẻ chó con. Mỗi chó con thường được sinh ra cách nhau khoảng 20-60 phút, nhưng có thể lâu hơn một chút nếu mẹ chó mệt mỏi hoặc nếu có vấn đề gì. Nếu chó rặn mạnh liên tục mà không sinh được chó con trong vòng 1-2 giờ, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề và bạn nên liên hệ với bác sĩ thú y ngay lập tức.
- Giai đoạn 3 (Đẻ nhau thai): Sau mỗi chó con, chó mẹ thường sẽ đẻ nhau thai. Đôi khi, một vài chó con có thể được sinh ra liền nhau trước khi nhau thai được đẻ ra. Việc chó mẹ ăn nhau thai là bình thường.
10.2. Chi phí đỡ đẻ cho chó hết bao nhiêu tiền?
Chi phí đỡ đẻ cho chó có thể rất khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố. Việc này bao gồm cả chi phí cho dịch vụ bác sĩ thú y tại nhà, tại phòng khám, hoặc các trường hợp phẫu thuật.
- Đỡ đẻ tự nhiên tại nhà (có hỗ trợ): Nếu bạn tự đỡ đẻ cho chó và chỉ cần tư vấn từ xa, chi phí sẽ thấp nhất. Nếu cần bác sĩ thú y đến tận nhà hỗ trợ, chi phí có thể dao động từ 500.000 VNĐ đến 2.000.000 VNĐ tùy theo địa điểm, thời gian và mức độ can thiệp.
- Đỡ đẻ tại phòng khám thú y: Chi phí này thường dao động từ 250.000 VNĐ đến 500.000 VNĐ cho mỗi con non được đỡ đẻ thành công. Nếu chó mẹ cần tiêm thuốc hỗ trợ hoặc dịch truyền, chi phí sẽ tăng lên.
- Phẫu thuật mổ đẻ (sinh mổ): Đây là trường hợp tốn kém nhất, thường cần thiết khi chó gặp khó khăn nghiêm trọng. Chi phí mổ đẻ có thể từ 1.300.000 VNĐ đến 3.000.000 VNĐ hoặc cao hơn, tùy thuộc vào giống chó, tình trạng sức khỏe chó mẹ, số lượng thai, và cơ sở thú y. Chi phí này thường bao gồm cả tiền thuốc gây mê, phẫu thuật, và chăm sóc hậu phẫu ban đầu.
- Các chi phí phát sinh khác:
- Khám thai, siêu âm: Khoảng 150.000 – 400.000 VNĐ cho mỗi lần.
- Xét nghiệm máu: Khoảng 200.000 – 500.000 VNĐ.
- Thuốc giảm đau, kháng sinh: Tùy thuộc vào loại và liều lượng.
- Chăm sóc sau sinh: Chi phí cho thức ăn bổ dưỡng, vệ sinh, kiểm tra sức khỏe chó mẹ và chó con.
Chi phí có thể cao hơn ở những khu vực có mức sống cao hoặc nơi có nhu cầu cao cho dịch vụ thú y. Phức tạp của quá trình sinh, giống chó (một số giống cần can thiệp nhiều hơn), và trạng thái sức khỏe của chó mẹ cũng là những yếu tố chính ảnh hưởng đến tổng chi phí.
10.3. Đỡ đẻ cho chó Poodle, Phốc Hươu, Lạp Xưởng, Pug có gì khác không?
Các giống chó Poodle, Phốc Hươu, Lạp Xưởng và Pug đều có những đặc điểm riêng biệt ảnh hưởng đến quá trình sinh sản và yêu cầu cách đỡ đẻ cho chó khác nhau.
- Chó Pug: Đây là một trong những giống chó có nguy cơ khó sinh cao nhất. Đặc điểm đầu lớn so với khung xương chậu nhỏ bé của chúng thường gây ra khó khăn nghiêm trọng trong quá trình sinh sản tự nhiên. Hầu hết chó Pug cần phải phẫu thuật mổ đẻ (cắt bụng đẻ) để đảm bảo sự an toàn cho cả chó mẹ và chó con. Ngoài ra, Pug còn là giống chó có nguy cơ cao về các vấn đề hô hấp do cấu trúc mặt phẳng, nên việc gây mê khi mổ cũng cần được thực hiện bởi bác sĩ có kinh nghiệm. Pug thường sinh từ 2 đến 4 con mỗi lứa và nên sinh từ 18 tháng tuổi trở lên.
- Chó Lạp Xưởng (Dachshund): Với dáng người dài và chân ngắn, chó Lạp Xưởng có thể gặp một số vấn đề liên quan đến quá trình sinh sản, đặc biệt là nếu chó con có kích thước lớn. Cấu trúc cơ thể độc đáo của chúng có thể làm tăng nguy cơ khó đẻ nếu thai nhi nằm không đúng vị trí. Một số trường hợp cũng cần mổ đẻ. Lạp Xưởng thường sinh từ 2 đến 4 con mỗi lứa và cũng nên sinh từ 18 tháng tuổi trở lên.
- Chó Poodle và Phốc Hươu: Hai giống này thường nhỏ con và thường sinh từ 4 đến 6 con mỗi lứa. Chúng có thể sinh tự nhiên nếu không có biến chứng nào đáng kể. Tuy nhiên, vì kích thước nhỏ, chó mẹ Poodle và Phốc Hươu cũng cần được theo dõi sát sao, đặc biệt là khi có số lượng thai lớn hoặc thai nhi có kích thước vượt trội. Poodle và Phốc Hươu có thể bắt đầu sinh sản từ khi 12 tháng tuổi, nhưng nhiều chuyên gia khuyến nghị đợi đến 18 tháng để đảm bảo sự trưởng thành về thể chất.
Điểm chung và khác biệt:
- Điểm chung: Tất cả các giống đều cần được chăm sóc trước sinh, chuẩn bị ổ đẻ ấm áp, dinh dưỡng đầy đủ và sự theo dõi sát sao của chủ nhân. Các dấu hiệu chuyển dạ cơ bản tương tự nhau.
- Điểm khác biệt: Nguy cơ khó đẻ và khả năng cần can thiệp y tế (mổ đẻ) khác nhau rõ rệt giữa các giống. Pug và Lạp Xưởng thường có nguy cơ cao hơn và yêu cầu sự chuẩn bị kỹ lưỡng hơn cho khả năng phẫu thuật. Poodle và Phốc Hươu có thể sinh tự nhiên hơn nhưng vẫn cần giám sát chặt chẽ.
Bất kể giống chó nào, việc thăm khám thú y định kỳ trong thai kỳ là điều cần thiết để bác sĩ đánh giá tình trạng sức khỏe của chó mẹ và thai nhi, từ đó đưa ra lời khuyên cụ thể và cá nhân hóa về cách đỡ đẻ cho chó của bạn.
Việc đỡ đẻ cho chó là một hành trình đầy thử thách nhưng cũng vô cùng ý nghĩa. Bằng cách trang bị đầy đủ kiến thức, chuẩn bị chu đáo và luôn sẵn sàng ứng phó với mọi tình huống, bạn sẽ là điểm tựa vững chắc nhất cho cún cưng của mình trong thời khắc quan trọng này. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia thú y khi cần thiết để đảm bảo sự an toàn tối đa cho cả chó mẹ và đàn chó con.