Sức khỏe xương khớp đóng vai trò then chốt trong chất lượng cuộc sống của chó cưng, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động, vui chơi và thậm chí là các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Việc nhận biết và phòng ngừa các bệnh nguy hiểm ở chó liên quan đến xương khớp là vô cùng quan trọng để đảm bảo người bạn bốn chân của chúng ta luôn khỏe mạnh và năng động. Bài viết này sẽ đi sâu vào những dấu hiệu cảnh báo, nguyên nhân phổ biến và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp chủ nuôi có cái nhìn toàn diện và chủ động bảo vệ sức khỏe cho thú cưng của mình.
Dấu hiệu nhận biết các bệnh về xương ở chó
Việc quan sát và nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường về xương khớp là bước đầu tiên và quan trọng nhất để giúp chó cưng có cơ hội điều trị kịp thời và hiệu quả. Các bệnh về xương thường tiến triển âm thầm, do đó chủ nuôi cần đặc biệt chú ý đến những thay đổi trong hành vi và vận động của chó, đặc biệt là ở giai đoạn chó con đang phát triển hoặc các giống chó lớn.
Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất là đi khập khiễng hoặc què chân. Ban đầu, chó có thể chỉ đi khập khiễng nhẹ sau khi vận động mạnh hoặc khi vừa thức dậy, sau đó mức độ có thể tăng dần hoặc trở nên dai dẳng hơn. Tình trạng này có thể xuất hiện ở một hoặc nhiều chân, và đôi khi có thể chuyển từ chân này sang chân khác tùy thuộc vào loại bệnh. Đây là một chỉ báo quan trọng cho thấy có vấn đề về cấu trúc xương hoặc khớp.
Tiếng rên rỉ hoặc biểu hiện đau đớn cũng là một dấu hiệu không thể bỏ qua. Nếu chó cưng của bạn thường xuyên rên rỉ, kêu khóc hoặc có vẻ khó chịu khi di chuyển, đứng lên, nằm xuống, hoặc khi bạn chạm vào một khu vực cụ thể trên cơ thể, đó có thể là dấu hiệu của cơn đau xương khớp. Chó cũng có thể liếm hoặc cắn liên tục vào vùng bị đau để giảm bớt sự khó chịu.
Khó chịu ở miệng, dẫn đến việc không muốn ăn hoặc sụt cân, đôi khi cũng liên quan đến các vấn đề xương hàm hoặc rối loạn xương sọ. Trong trường hợp này, việc ăn uống trở nên khó khăn và đau đớn, khiến chó bỏ bữa hoặc chỉ ăn rất ít.
Viêm xương biểu hiện qua các vùng sưng tấy, nóng và nhạy cảm khi chạm vào trên cơ thể chó. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với tổn thương hoặc nhiễm trùng ở xương. Bất kỳ vết sưng bất thường nào, đặc biệt là ở gần khớp hoặc trên các xương dài, đều cần được kiểm tra bởi bác sĩ thú y.
Thiếu phối hợp vận động hoặc mất thăng bằng là một dấu hiệu nghiêm trọng hơn, có thể chỉ ra các vấn đề ảnh hưởng đến cột sống hoặc các khớp lớn. Chó có thể đi lại loạng choạng, vấp ngã thường xuyên, hoặc gặp khó khăn khi thực hiện các động tác đơn giản như quay đầu, nhảy lên hay xuống.
Cuối cùng, việc không có khả năng hoặc miễn cưỡng đi lại hoàn toàn là một tình trạng cấp tính, đòi hỏi sự can thiệp y tế khẩn cấp. Chó có thể từ chối đứng dậy, đi lại hoặc thậm chí là di chuyển các chi. Dấu hiệu này cho thấy mức độ đau đớn nghiêm trọng hoặc tổn thương cấu trúc xương khớp đã rất nặng nề, có thể đe dọa đến khả năng vận động vĩnh viễn của chó nếu không được điều trị kịp thời.
Dấu hiệu các bệnh nguy hiểm ở chó ảnh hưởng đến xương khớp
Ngoài ra, những thay đổi trong hành vi như trở nên thờ ơ, ít chơi đùa, hay cáu kỉnh hơn bình thường cũng có thể là biểu hiện gián tiếp của cơn đau mãn tính. Chó cũng có thể thay đổi tư thế khi đứng hoặc nằm để tìm kiếm vị trí thoải mái nhất, hoặc có dấu hiệu teo cơ ở chân bị ảnh hưởng do ít vận động.
Các bệnh nguy hiểm ở chó liên quan đến xương khớp phổ biến nhất
Các bệnh về xương khớp không chỉ gây đau đớn mà còn có thể làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống của chó. Hiểu rõ về các bệnh nguy hiểm ở chó liên quan đến hệ vận động sẽ giúp chủ nuôi chủ động hơn trong việc phòng ngừa và điều trị. Dưới đây là những bệnh phổ biến và đáng lo ngại nhất:
Loạn sản xương hông (Hip Dysplasia)
Loạn sản xương hông là một trong những bệnh xương khớp di truyền phổ biến nhất, đặc biệt ở các giống chó lớn như Becgie, Labrador Retriever, Golden Retriever, Rottweiler. Bệnh đặc trưng bởi sự phát triển bất thường của khớp hông, nơi xương đùi không khớp hoàn hảo với ổ khớp ở xương chậu, dẫn đến lỏng lẻo khớp và thoái hóa khớp theo thời gian.
Triệu chứng thường xuất hiện khi chó còn nhỏ (từ 5-12 tháng tuổi) nhưng cũng có thể phát triển ở chó trưởng thành. Dấu hiệu bao gồm đi lại khó khăn, “nhảy thỏ” khi chạy, giảm hoạt động, khó khăn khi đứng dậy, đi khập khiễng, và đau khi di chuyển. Chẩn đoán được thực hiện bằng cách khám lâm sàng và chụp X-quang. Điều trị có thể bao gồm quản lý y tế (thuốc giảm đau, chống viêm, bổ sung sụn khớp, vật lý trị liệu) hoặc phẫu thuật (cắt bỏ đầu xương đùi – FHO, thay khớp hông toàn phần – THR) tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng.
Loạn sản xương khuỷu (Elbow Dysplasia)
Tương tự như loạn sản xương hông, loạn sản xương khuỷu là một nhóm các bất thường phát triển của khớp khuỷu, cũng chủ yếu ảnh hưởng đến các giống chó lớn. Các tình trạng chính bao gồm mảnh xương quạ không hợp nhất (FCP), mảnh xương trên ròng rọc không hợp nhất (UAP) và viêm xương sụn bóc tách (OCD) ở khớp khuỷu.
Các triệu chứng thường bắt đầu từ khi chó còn nhỏ (4-12 tháng tuổi), bao gồm đi khập khiễng ở chân trước, giảm vận động, sưng hoặc đau khi chạm vào khớp khuỷu. Chẩn đoán yêu cầu chụp X-quang và đôi khi là CT scan để xác định chính xác tổn thương. Điều trị thường là phẫu thuật để loại bỏ các mảnh xương hoặc sụn bị tổn thương, sau đó là vật lý trị liệu.
Viêm xương sụn bóc tách (Osteochondrosis Dissecans – OCD)
OCD là một bệnh gây ra sự phân tách của sụn khỏi xương bên dưới trong một hoặc nhiều khớp. Bệnh thường gặp ở các giống chó lớn đang phát triển nhanh, thường ảnh hưởng đến khớp vai, khuỷu tay, đầu gối và khớp háng. Nguyên nhân liên quan đến di truyền, dinh dưỡng không cân bằng (quá nhiều canxi) và tăng trưởng quá nhanh.
Chó mắc OCD có thể đi khập khiễng không liên tục hoặc liên tục, đau khi di chuyển khớp bị ảnh hưởng. Trong một số trường hợp, mảnh sụn bị bong ra có thể trôi nổi trong khớp, gây đau dữ dội và cản trở vận động. Chẩn đoán bằng X-quang và đôi khi là chụp khớp. Điều trị có thể là nghỉ ngơi nghiêm ngặt đối với các trường hợp nhẹ, nhưng phẫu thuật để loại bỏ mảnh sụn bị bong ra thường được khuyến nghị.
Trật khớp xương bánh chè (Patellar Luxation)
Trật khớp xương bánh chè là tình trạng xương bánh chè (xương đầu gối) trượt ra khỏi rãnh của nó ở xương đùi. Bệnh này phổ biến ở các giống chó nhỏ như Chihuahua, Pomeranian, Poodle, Yorkshire Terrier, nhưng cũng có thể gặp ở chó lớn. Trật khớp có thể vào trong (medial luxation) hoặc ra ngoài (lateral luxation) và được phân loại theo mức độ nghiêm trọng (độ 1 đến độ 4).
Dấu hiệu bao gồm việc chó thỉnh thoảng nhấc chân lên, đi bằng ba chân trong vài bước rồi lại đi bình thường, hoặc đi khập khiễng liên tục ở các độ nặng hơn. Chẩn đoán dựa trên khám lâm sàng, sờ nắn khớp gối. Điều trị tùy thuộc vào độ nặng: các trường hợp nhẹ có thể được quản lý bằng thuốc chống viêm và giảm đau, nhưng phẫu thuật thường cần thiết để căn chỉnh lại xương bánh chè và ngăn ngừa thoái hóa khớp về sau.
Viêm Panoste (Panosteitis)
Viêm Panoste là tình trạng viêm bề mặt các xương dài, thường được gọi là “đau xương dài” hoặc “đau tăng trưởng”. Bệnh này chủ yếu ảnh hưởng đến chó con giống lớn từ 5 đến 18 tháng tuổi, nhưng có thể kéo dài đến 2 tuổi. Đặc điểm của bệnh là cơn đau có thể di chuyển từ xương này sang xương khác, gây ra tình trạng khập khiễng luân phiên.
Chó mắc viêm Panoste thường đi khập khiễng đột ngột, đau khi chạm vào xương dài, có thể sốt nhẹ và chán ăn. Chẩn đoán bằng X-quang cho thấy các vùng tăng mật độ xương đặc trưng. Bệnh thường tự khỏi khi chó trưởng thành và không gây tổn thương vĩnh viễn. Điều trị chủ yếu tập trung vào việc giảm đau và viêm bằng thuốc.
Loạn dưỡng xương phì đại (Hypertrophic Osteodystrophy – HOD)
HOD là một bệnh viêm ảnh hưởng đến các đĩa tăng trưởng của xương dài, chủ yếu ở chó con giống lớn và khổng lồ đang trong giai đoạn phát triển nhanh (từ 2 đến 7 tháng tuổi). Nguyên nhân chính xác chưa rõ ràng nhưng có thể liên quan đến di truyền, dinh dưỡng (thừa năng lượng, canxi), và có thể là nhiễm trùng.
Các triệu chứng cấp tính bao gồm sưng, nóng và đau dữ dội ở các khớp, thường là khớp cổ tay, khuỷu tay và đầu gối. Chó có thể sốt cao, chán ăn, sụt cân và rất đau đớn khi di chuyển. Trong trường hợp nặng, có thể xảy ra biến dạng vĩnh viễn các chi. Chẩn đoán dựa trên các dấu hiệu lâm sàng và chụp X-quang. Điều trị bằng thuốc giảm đau, chống viêm và đôi khi là kháng sinh. HOD có thể tái phát và cần quản lý lâu dài.
U xương ác tính (Osteosarcoma)
Đây là một trong những bệnh nguy hiểm ở chó nhất, là một dạng ung thư xương nguyên phát rất hung hãn, thường gặp ở chó lớn và chó khổng lồ, đặc biệt là ở các xương dài. U xương phát triển nhanh chóng, gây đau đớn dữ dội và có khả năng di căn cao đến phổi và các cơ quan khác.
Dấu hiệu ban đầu thường là đi khập khiễng nhẹ, sau đó tiến triển thành sưng tấy, đau dữ dội và không ngừng nghỉ. Xương có thể yếu đi và dễ gãy (gãy xương bệnh lý). Chẩn đoán bằng X-quang, sinh thiết xương và các xét nghiệm khác để đánh giá di căn. Tiên lượng thường rất xấu. Điều trị có thể bao gồm phẫu thuật cắt bỏ chi bị ảnh hưởng kết hợp với hóa trị để kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Tổng quan về các bệnh nguy hiểm ở chó liên quan đến xương khớp
Viêm khớp (Arthritis/Osteoarthritis)
Viêm khớp, hay thoái hóa khớp, là tình trạng phổ biến ở chó lớn tuổi hoặc là hậu quả của các chấn thương, dị tật xương khớp bẩm sinh (như loạn sản khớp). Sụn khớp bị mòn dần, dẫn đến ma sát giữa các xương, gây viêm, đau và cứng khớp.
Dấu hiệu bao gồm cứng khớp khi vận động sau thời gian nghỉ ngơi, đi khập khiễng, giảm khả năng vận động (khó nhảy, lên cầu thang), đau khi chạm vào khớp, và có thể teo cơ. Chẩn đoán dựa trên khám lâm sàng, X-quang. Viêm khớp là bệnh mãn tính không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể được quản lý hiệu quả bằng thuốc giảm đau, chống viêm, bổ sung sụn khớp, vật lý trị liệu, kiểm soát cân nặng và liệu pháp laser.
Bệnh Legg-Calvé-Perthes (Hoại tử vô mạch đầu xương đùi)
Bệnh này là tình trạng hoại tử vô mạch của đầu xương đùi, tức là thiếu máu nuôi dưỡng khiến đầu xương đùi bị chết và biến dạng. Bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến các giống chó nhỏ và chó toy từ 3 đến 13 tháng tuổi.
Triệu chứng bao gồm đi khập khiễng đột ngột hoặc dần dần ở chân sau, đau dữ dội khi chạm vào khớp hông, và teo cơ ở chân bị ảnh hưởng. Chẩn đoán bằng X-quang. Điều trị thường là phẫu thuật cắt bỏ đầu xương đùi bị hoại tử (FHO) để giảm đau và phục hồi chức năng vận động.
Các bệnh về cột sống (Spinal Diseases)
Mặc dù không trực tiếp là “bệnh xương”, nhưng các bệnh ảnh hưởng đến cột sống (bao gồm xương sống và đĩa đệm) là những bệnh nguy hiểm ở chó có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng về vận động và thần kinh.
- Bệnh đĩa đệm (Intervertebral Disc Disease – IVDD): Thường gặp ở các giống chó có lưng dài như Dachshund, Beagle, Cocker Spaniel. Đĩa đệm bị thoái hóa hoặc thoát vị, chèn ép tủy sống, gây đau, yếu liệt, thậm chí là liệt hoàn toàn. Mức độ nghiêm trọng từ nhẹ đến rất nặng, đòi hỏi can thiệp y tế khẩn cấp.
- Bệnh thoái hóa tủy (Degenerative Myelopathy – DM): Một bệnh thần kinh tiến triển, gây thoái hóa tủy sống ở chó lớn tuổi, đặc biệt là giống Becgie. Gây yếu liệt dần ở chân sau, mất khả năng phối hợp và cuối cùng là liệt hoàn toàn. Bệnh không gây đau nhưng không có cách chữa trị hiệu quả.
Đối với bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, việc đưa chó đến bác sĩ thú y để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời là tối quan trọng. Chủ động tìm hiểu và theo dõi sức khỏe của thú cưng là cách tốt nhất để đảm bảo chúng có một cuộc sống khỏe mạnh và hạnh phúc.
Làm thế nào để ngăn ngừa các bệnh nguy hiểm ở chó liên quan đến xương khớp?
Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh, đặc biệt đối với các bệnh nguy hiểm ở chó về xương khớp. Bằng cách áp dụng các biện pháp phòng ngừa chủ động, chủ nuôi có thể giảm thiểu đáng kể nguy cơ mắc bệnh và giúp chó cưng có một cuộc sống khỏe mạnh, năng động.
Duy trì một chế độ ăn uống hợp lý và cân bằng
Dinh dưỡng là yếu tố nền tảng cho sự phát triển xương khớp khỏe mạnh. Đối với chó con, đặc biệt là các giống chó lớn, việc lựa chọn thức ăn chuyên biệt cho chó con giống lớn là rất quan trọng. Những công thức này được thiết kế để kiểm soát tốc độ tăng trưởng, tránh tăng cân quá nhanh và phát triển xương khớp quá mức, điều có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như loạn sản xương hông, loạn sản xương khuỷu và OCD. Hàm lượng canxi và phốt pho cần được cân bằng một cách chính xác; việc bổ sung quá nhiều canxi trong giai đoạn phát triển có thể gây hại hơn là có lợi.
Đối với chó trưởng thành, một chế độ ăn cân bằng, giàu protein chất lượng cao, vitamin và khoáng chất thiết yếu sẽ hỗ trợ duy trì sức khỏe xương khớp. Tránh cho chó ăn quá nhiều, dẫn đến thừa cân hoặc béo phì, vì trọng lượng cơ thể tăng thêm sẽ gây áp lực lớn lên khớp, làm tăng nguy cơ viêm khớp và đẩy nhanh quá trình thoái hóa khớp. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ thú y hoặc chuyên gia dinh dưỡng để chọn loại thức ăn phù hợp nhất với độ tuổi, giống loài, mức độ hoạt động và tình trạng sức khỏe của chó cưng.
Cung cấp chất bổ sung dinh dưỡng phù hợp
Bên cạnh chế độ ăn, một số chất bổ sung dinh dưỡng có thể hỗ trợ sức khỏe xương khớp, đặc biệt là đối với chó có nguy cơ mắc bệnh hoặc chó lớn tuổi. Các chất bổ sung phổ biến bao gồm:
- Glucosamine và Chondroitin: Đây là các thành phần tự nhiên của sụn khớp, giúp tái tạo sụn, giảm viêm và cải thiện khả năng vận động.
- Omega-3 Fatty Acids (EPA & DHA): Có trong dầu cá, chúng có đặc tính chống viêm mạnh mẽ, giúp giảm đau và cứng khớp ở chó bị viêm khớp.
- MSM (Methylsulfonylmethane): Một hợp chất lưu huỳnh hữu cơ có tác dụng giảm đau và chống viêm.
Tuy nhiên, việc bổ sung cần có sự chỉ định của bác sĩ thú y. Không phải tất cả các chất bổ sung đều phù hợp với mọi chú chó, và liều lượng không đúng có thể gây tác dụng phụ. Bác sĩ thú y sẽ giúp bạn xác định loại và liều lượng bổ sung cần thiết.
Điều trị vết thương và chấn thương kịp thời
Bất kỳ chấn thương nào, dù nhỏ, nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời đều có thể dẫn đến các vấn đề xương khớp mãn tính về sau. Một vết bong gân nhẹ, một cú ngã, hoặc một chấn thương lặp đi lặp lại có thể gây tổn thương sụn, dây chằng hoặc xương, tạo tiền đề cho viêm khớp hoặc các rối loạn khác.
Do đó, nếu chó cưng của bạn có dấu hiệu đi khập khiễng, đau đớn, hoặc bất kỳ thay đổi nào trong cách di chuyển sau một sự cố, hãy đưa bé đến bác sĩ thú y ngay lập tức. Chẩn đoán sớm và điều trị thích hợp, bao gồm nghỉ ngơi, dùng thuốc, và có thể là vật lý trị liệu, sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.
Tập thể dục đều đặn và phù hợp
Tập thể dục là yếu tố then chốt để duy trì cơ bắp khỏe mạnh, hỗ trợ và bảo vệ khớp. Vận động thường xuyên giúp tăng cường lưu thông máu đến các khớp, giữ cho sụn khớp được nuôi dưỡng tốt và duy trì sự linh hoạt. Tuy nhiên, việc tập thể dục cần phải phù hợp với độ tuổi, giống loài và tình trạng sức khỏe của chó.
Đối với chó con giống lớn, cần tránh các hoạt động quá sức, nhảy cao hoặc chạy nhiều trên bề mặt cứng trong giai đoạn phát triển nhanh, để không gây áp lực quá lớn lên các đĩa tăng trưởng và khớp chưa hoàn thiện. Đối với chó trưởng thành, các hoạt động như đi bộ, bơi lội, hoặc chạy nhẹ nhàng trên cỏ là lựa chọn tốt. Tránh tập luyện quá mức hoặc các hoạt động có thể gây chấn thương. Luôn đảm bảo rằng chó được làm nóng cơ thể trước khi vận động và thư giãn sau đó.
Chó vận động giúp phòng ngừa các bệnh nguy hiểm ở chó
Quản lý cân nặng tối ưu
Như đã đề cập, thừa cân hoặc béo phì là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất đối với các bệnh về xương khớp. Trọng lượng cơ thể quá mức làm tăng áp lực lên tất cả các khớp, đặc biệt là khớp hông, đầu gối và khuỷu tay, đẩy nhanh quá trình thoái hóa sụn và gây viêm khớp.
Duy trì trọng lượng khỏe mạnh thông qua chế độ ăn uống kiểm soát calo và tập thể dục phù hợp là cách hiệu quả nhất để giảm thiểu căng thẳng cho khớp. Hãy thường xuyên kiểm tra cân nặng của chó và điều chỉnh khẩu phần ăn hoặc mức độ vận động nếu cần thiết.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Các cuộc kiểm tra sức khỏe định kỳ với bác sĩ thú y là cơ hội để phát hiện sớm các dấu hiệu tiềm ẩn của bệnh xương khớp, ngay cả khi chó chưa có biểu hiện rõ ràng. Bác sĩ thú y có thể thực hiện khám lâm sàng, đánh giá dáng đi, sờ nắn các khớp và xương, và khuyến nghị các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh (như X-quang) nếu có nghi ngờ.
Phát hiện sớm cho phép can thiệp kịp thời, điều trị hiệu quả hơn và làm chậm tiến trình của bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống cho chó cưng.
Chọn giống chó có trách nhiệm
Nếu bạn đang cân nhắc việc nuôi một chú chó con, hãy nghiên cứu kỹ về tiền sử bệnh của bố mẹ chó và chọn mua từ những nhà nhân giống uy tín. Nhiều bệnh xương khớp như loạn sản xương hông và khuỷu có yếu tố di truyền mạnh mẽ. Các nhà nhân giống có trách nhiệm sẽ sàng lọc sức khỏe cho chó bố mẹ, đảm bảo chúng không mang gen bệnh hoặc có kết quả chụp X-quang khớp tốt (như OFA hoặc PennHIP).
Bằng cách tuân thủ những nguyên tắc phòng ngừa này, bạn sẽ trang bị cho mình kiến thức và công cụ cần thiết để bảo vệ người bạn bốn chân khỏi các bệnh nguy hiểm ở chó về xương khớp, giúp chúng có một cuộc sống dài lâu, khỏe mạnh và tràn đầy niềm vui. Hãy luôn chủ động và tham khảo ý kiến chuyên gia y tế thú y để đưa ra những quyết định tốt nhất cho sức khỏe của thú cưng.
Sức khỏe xương khớp của chó cưng là yếu tố then chốt quyết định chất lượng cuộc sống và khả năng vận động của chúng. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ về các bệnh nguy hiểm ở chó liên quan đến xương khớp, và áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả là trách nhiệm của mỗi chủ nuôi. Từ việc cung cấp chế độ dinh dưỡng cân bằng, tập luyện phù hợp, đến việc thăm khám thú y định kỳ, mỗi hành động nhỏ đều góp phần tạo nên một tương lai khỏe mạnh cho người bạn bốn chân của chúng ta. Hãy luôn lắng nghe cơ thể chó cưng và không ngần ngại tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp từ bác sĩ thú y tại Mochi Cat khi có bất kỳ lo ngại nào về sức khỏe xương khớp của chúng.
Ngày Cập Nhật: Tháng 9 30, 2025 by Trần Thanh Tâm Ni
