Bệnh giun chó, hay còn được biết đến với tên khoa học là Toxocariasis, là một bệnh ký sinh trùng nguy hiểm do ấu trùng của giun đũa chó (Toxocara canis) hoặc giun đũa mèo (Toxocara cati) gây ra. Mặc dù tên gọi có vẻ chỉ liên quan đến động vật, con người có thể vô tình nhiễm bệnh khi nuốt phải trứng giun có trong môi trường ô nhiễm. Hiểu rõ bệnh giun chó là gì, các dấu hiệu nhận biết, phương pháp điều trị và cách phòng ngừa hiệu quả đóng vai trò then chốt để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là ở trẻ em và những người thường xuyên tiếp xúc với vật nuôi. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về căn bệnh này, từ nguyên nhân, triệu chứng đến các biện pháp can thiệp và chế độ dinh dưỡng phù hợp.
Bệnh Giun Chó Là Gì? Tổng Quan Về Toxocariasis
Bệnh giun chó là một dạng nhiễm ký sinh trùng zoonotic, nghĩa là bệnh lây truyền từ động vật sang người. Tác nhân chính là ấu trùng của hai loại giun tròn: Toxocara canis (ở chó) và Toxocara cati (ở mèo). Đây là những loài giun đũa phổ biến ở động vật, với vòng đời phức tạp bắt đầu từ trứng giun thải ra môi trường qua phân.
Khi con người vô tình nuốt phải trứng giun đã hóa phôi (có khả năng lây nhiễm) từ đất, cát, nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm, trứng sẽ nở thành ấu trùng trong ruột non. Khác với giun đũa người, ấu trùng Toxocara ở người không phát triển thành giun trưởng thành mà di chuyển khắp cơ thể, xâm nhập vào các cơ quan nội tạng. Hiện tượng này được gọi là “ấu trùng di chuyển nội tạng” (Visceral Larva Migrans – VLM). Các ấu trùng này có thể tồn tại trong cơ thể người trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm, gây ra phản ứng viêm và tổn thương mô tùy thuộc vào vị trí và số lượng ấu trùng. Bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ do thói quen chơi đùa với đất cát, đưa tay vào miệng và tiếp xúc gần gũi với thú cưng mà không được vệ sinh đúng cách.
Hình ảnh minh họa ấu trùng giun đũa chó đang di chuyển trong cơ thể, gây tổn thương đa cơ quan.
Dấu Hiệu Nhận Biết Bệnh Giun Chó Ở Người
Các dấu hiệu của bệnh giun chó thường không đặc hiệu và có thể bị nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác, khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn. Triệu chứng phụ thuộc vào số lượng ấu trùng, cơ quan bị ảnh hưởng và phản ứng miễn dịch của cơ thể. Bệnh được chia thành các thể lâm sàng chính:
-
Thể ấu trùng di chuyển nội tạng (Visceral Larva Migrans – VLM): Đây là thể phổ biến nhất, xảy ra khi ấu trùng di chuyển đến các cơ quan như gan, phổi, tim, thận hoặc hệ thần kinh trung ương.
- Triệu chứng chung: Sốt kéo dài không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, chán ăn, sụt cân.
- Tại gan: Gan sưng to, đau vùng hạ sườn phải.
- Tại phổi: Ho dai dẳng, khò khè, khó thở, các triệu chứng giống hen suyễn hoặc viêm phế quản.
- Phản ứng dị ứng: Nổi mẩn đỏ, ngứa da kéo dài, mày đay, phù nề. Xét nghiệm máu thường cho thấy tăng bạch cầu ái toan và nồng độ IgE cao.
-
Thể ấu trùng di chuyển mắt (Ocular Larva Migrans – OLM): Xảy ra khi ấu trùng xâm nhập vào mắt, thường chỉ ảnh hưởng đến một bên mắt và chủ yếu gặp ở trẻ lớn hoặc người trưởng thành.
- Triệu chứng: Giảm thị lực một bên, đau mắt, đỏ mắt, viêm màng bồ đào, viêm nội nhãn, lé mắt, và có thể dẫn đến mù lòa nếu không được điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán thường khó khăn và dễ nhầm lẫn với u nguyên bào võng mạc ở trẻ nhỏ.
-
Thể thần kinh (Neurological Larva Migrans – NLM): Là thể hiếm gặp nhưng nghiêm trọng nhất, khi ấu trùng xâm nhập vào não và hệ thần kinh trung ương.
- Triệu chứng: Đau đầu dữ dội, co giật, yếu liệt chi, viêm màng não, viêm não, rối loạn hành vi, chậm phát triển trí tuệ ở trẻ em. Các triệu chứng này có thể gây tổn thương thần kinh vĩnh viễn.
-
Thể giun đũa chó tiềm ẩn: Nhiều người nhiễm Toxocara có thể không có triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ biểu hiện nhẹ, thoáng qua, gây khó khăn cho việc phát hiện và điều trị sớm.
Người phụ nữ trẻ đang gãi vùng da cánh tay bị nổi mẩn đỏ, thể hiện triệu chứng dị ứng của bệnh giun chó.
Cách Thức Chẩn Đoán Bệnh Giun Chó
Chẩn đoán bệnh giun chó đòi hỏi sự kết hợp của nhiều yếu tố do các triệu chứng không đặc hiệu. Quá trình chẩn đoán thường bao gồm:
- Thăm khám lâm sàng và tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử tiếp xúc với chó mèo, thói quen ăn uống, môi trường sống, và các bệnh lý nền khác. Đây là bước đầu tiên để định hướng chẩn đoán.
- Xét nghiệm máu:
- Công thức máu: Thường cho thấy tăng số lượng bạch cầu ái toan (eosinophilia), một dấu hiệu điển hình của nhiễm ký sinh trùng.
- Nồng độ IgE: Nồng độ kháng thể IgE toàn phần trong máu thường tăng cao ở người bệnh dị ứng và nhiễm ký sinh trùng.
- Xét nghiệm huyết thanh học (ELISA): Đây là phương pháp chẩn đoán quan trọng nhất. Xét nghiệm ELISA (Enzyme-linked Immunosorbent Assay) được sử dụng để phát hiện kháng thể kháng Toxocara (IgG) trong huyết thanh của bệnh nhân. Kết quả dương tính cho thấy cơ thể đã từng tiếp xúc hoặc đang nhiễm giun đũa chó. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng kết quả dương tính không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với bệnh đang hoạt động, và cần được diễn giải cùng với các yếu tố lâm sàng khác.
- Chẩn đoán hình ảnh:
- Siêu âm: Siêu âm gan có thể phát hiện các tổn thương dạng u hạt hoặc áp xe do ấu trùng di chuyển.
- X-quang ngực: Có thể thấy thâm nhiễm phổi ở những bệnh nhân có triệu chứng hô hấp.
- MRI hoặc CT scan: Được chỉ định trong trường hợp nghi ngờ ấu trùng di chuyển đến não hoặc mắt, giúp xác định vị trí và mức độ tổn thương.
- Sinh thiết: Trong một số trường hợp hiếm gặp, sinh thiết mô (gan, phổi) có thể được thực hiện để tìm kiếm ấu trùng giun hoặc các tổn thương viêm đặc trưng, nhưng đây là phương pháp xâm lấn và ít được sử dụng thường quy.
Các Biến Chứng Nguy Hiểm Của Bệnh Giun Chó
Mặc dù nhiều trường hợp nhiễm giun chó có thể không biểu hiện triệu chứng hoặc chỉ nhẹ, bệnh vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây ra các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt khi ấu trùng di chuyển đến các cơ quan quan trọng:
- Tổn thương gan và phổi: Ấu trùng khi di chuyển qua gan và phổi có thể gây ra các u hạt, áp xe, hoặc viêm nhiễm mãn tính. Điều này có thể dẫn đến suy giảm chức năng gan, viêm phổi kéo dài, hen suyễn nặng hoặc khó thở mãn tính.
- Mù lòa vĩnh viễn: Đây là biến chứng đáng sợ nhất của thể ấu trùng di chuyển mắt (OLM). Khi ấu trùng gây viêm nặng hoặc tạo thành u hạt trong võng mạc, nó có thể dẫn đến bong võng mạc, xuất huyết nội nhãn, glôcôm thứ phát, và cuối cùng là mù lòa một bên mắt không thể phục hồi. Trẻ em là đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất bởi biến chứng này.
- Tổn thương não và hệ thần kinh trung ương: Trong thể thần kinh (NLM), ấu trùng có thể gây viêm não, viêm màng não, hoặc tạo ra các tổn thương u hạt trong não. Các biến chứng này có thể dẫn đến động kinh, rối loạn vận động, suy giảm nhận thức, chậm phát triển trí tuệ ở trẻ, và thậm chí tử vong trong những trường hợp cực kỳ nghiêm trọng.
- Viêm cơ tim và viêm khớp: Mặc dù ít phổ biến hơn, ấu trùng Toxocara cũng có thể di chuyển đến tim gây viêm cơ tim hoặc đến các khớp gây viêm khớp phản ứng, gây đau và hạn chế vận động.
- Phản ứng dị ứng toàn thân: Phản ứng miễn dịch mạnh mẽ của cơ thể với ấu trùng có thể gây ra các triệu chứng dị ứng nặng nề như mày đay mãn tính, phù mạch, hoặc thậm chí sốc phản vệ trong những trường hợp rất hiếm.
Những biến chứng này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời để ngăn chặn các hậu quả lâu dài và nghiêm trọng đối với sức khỏe.
Phương Pháp Điều Trị Bệnh Giun Chó
Việc điều trị bệnh giun chó cần được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa, thường là bác sĩ ký sinh trùng hoặc truyền nhiễm. Mục tiêu của điều trị là tiêu diệt ấu trùng, giảm nhẹ triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng.
-
Thuốc tẩy giun đặc hiệu:
- Albendazole: Đây là loại thuốc được sử dụng rộng rãi nhất và hiệu quả nhất trong điều trị Toxocariasis. Thuốc hoạt động bằng cách ngăn chặn sự hấp thu glucose của ấu trùng, làm chúng chết đói. Liều lượng và thời gian điều trị thường kéo dài từ 2 đến 4 tuần, tùy thuộc vào mức độ nặng của bệnh và sự đáp ứng của bệnh nhân.
- Mebendazole: Là một loại thuốc tẩy giun khác cũng có thể được sử dụng, hoạt động tương tự như Albendazole. Tuy nhiên, Albendazole thường được ưu tiên hơn do khả năng hấp thu tốt hơn vào mô.
- Diethylcarbamazine (DEC): Một số trường hợp có thể dùng DEC, đặc biệt trong thể mắt, nhưng thuốc này có thể gây ra phản ứng viêm mạnh do sự chết đột ngột của ấu trùng.
-
Thuốc kháng viêm (Corticosteroid):
- Trong những trường hợp có phản ứng viêm mạnh mẽ, đặc biệt là ở thể ấu trùng di chuyển mắt hoặc thể thần kinh, bác sĩ có thể kê đơn corticosteroid (ví dụ: Prednisone). Thuốc này giúp giảm viêm và giảm thiểu tổn thương mô do phản ứng miễn dịch của cơ thể với ấu trùng chết. Việc sử dụng corticosteroid cần được cân nhắc kỹ lưỡng vì có thể có tác dụng phụ.
-
Điều trị hỗ trợ:
- Thuốc giảm triệu chứng: Thuốc kháng histamine để giảm ngứa và các triệu chứng dị ứng. Thuốc giảm đau hạ sốt nếu có sốt hoặc đau.
- Vật lý trị liệu hoặc phục hồi chức năng: Đối với các trường hợp có tổn thương thần kinh hoặc vận động.
- Phẫu thuật: Trong một số trường hợp thể mắt nghiêm trọng, phẫu thuật có thể cần thiết để loại bỏ u hạt hoặc điều trị biến chứng như bong võng mạc.
Điều quan trọng là bệnh nhân phải tuân thủ đúng phác đồ điều trị của bác sĩ và không tự ý dùng thuốc, vì việc dùng sai liều lượng hoặc loại thuốc có thể không hiệu quả và gây hại. Sau điều trị, bệnh nhân cần được tái khám định kỳ để theo dõi hiệu quả và phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu tái phát nào.
Chế Độ Dinh Dưỡng Cho Người Bệnh Giun Chó: Nên Ăn Gì Và Kiêng Ăn Gì?
Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quá trình điều trị và tăng cường sức đề kháng cho người bệnh giun chó, đồng thời hạn chế nguy cơ tái nhiễm và biến chứng.
Thực phẩm nên kiêng khi mắc bệnh giun chó
Để tránh làm nặng thêm tình trạng bệnh hoặc tái nhiễm, người bệnh cần kiêng cữ một số loại thực phẩm sau:
- Thịt tái sống hoặc chưa nấu chín kỹ: Các loại thịt như bò, lợn, gà hoặc nội tạng động vật chưa được nấu chín hoàn toàn có thể chứa vi khuẩn, ký sinh trùng hoặc trứng giun, là nguồn nguy cơ cao dẫn đến tái nhiễm hoặc làm nặng thêm tình trạng rối loạn tiêu hóa. Đảm bảo thịt được nấu chín kỹ ở nhiệt độ an toàn trước khi tiêu thụ.
- Rau sống, thực phẩm chưa rửa sạch: Rau sống hoặc trái cây không được rửa sạch kỹ có thể chứa trứng giun từ đất nhiễm phân chó/mèo. Người bệnh nên ăn rau đã nấu chín hoặc ngâm kỹ với nước muối, dung dịch rửa rau chuyên dụng trước khi sử dụng để hạn chế nguy cơ lây nhiễm.
- Nội tạng động vật: Gan, lòng, dạ dày, phổi của động vật là nơi giun sán dễ tồn tại. Nếu không chế biến kỹ, các thực phẩm này có thể gây nhiễm trùng và làm trầm trọng thêm tổn thương gan. Do đó, nội tạng nên được loại bỏ khỏi chế độ ăn của người bệnh trong thời gian điều trị.
- Hải sản sống: Các loại hải sản như hàu, tôm, cua, cá hồi sống hoặc nấu chưa chín như sashimi, gỏi, lẩu tái tiềm ẩn nguy cơ chứa giun sán hoặc vi khuẩn gây bệnh. Người bệnh nên tránh hoàn toàn các món ăn này trong thời gian điều trị để đảm bảo an toàn.
- Đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn: Nên hạn chế đồ ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn vì thường chứa nhiều chất béo không lành mạnh, ít chất xơ và chất dinh dưỡng, có thể ảnh hưởng tiêu hóa, giảm sức đề kháng và làm chậm quá trình phục hồi.
- Đường và thực phẩm nhiều đường: Tiêu thụ quá nhiều đường có thể làm rối loạn hệ vi sinh đường ruột, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của một số loại ký sinh trùng. Người bệnh nên giảm các loại bánh kẹo, nước ngọt có ga và thức uống chứa đường tinh luyện.
- Sữa chưa tiệt trùng và sản phẩm từ sữa sống: Sữa tươi chưa tiệt trùng hoặc phô mai làm từ sữa sống có thể chứa vi khuẩn gây bệnh. Người bệnh nên sử dụng sữa đã qua tiệt trùng để đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Thực phẩm tươi sống như thịt bò và hải sản chưa qua chế biến, tiềm ẩn nguy cơ nhiễm trứng giun khi mắc bệnh giun chó.
Thực phẩm nên bổ sung để hỗ trợ điều trị
Một chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng sẽ giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng và tăng cường khả năng chống lại mầm bệnh:
- Thực phẩm giàu protein dễ tiêu hóa: Ưu tiên các nguồn protein như thịt gà, cá trắng (nấu chín kỹ), trứng, đậu phụ và các loại đậu đỗ. Những thực phẩm này cung cấp năng lượng và axit amin cần thiết để tái tạo mô, phục hồi cơ thể mà không gây quá tải cho hệ tiêu hóa đang nhạy cảm.
- Rau củ quả giàu chất xơ: Bổ sung nhiều rau củ quả đã nấu chín như cà rốt, bí đỏ, rau cải xanh, bông cải xanh. Chất xơ giúp tăng cường nhu động ruột, hỗ trợ quá trình đào thải ấu trùng giun ra khỏi cơ thể và duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh.
- Tỏi, gừng, nghệ: Các gia vị này không chỉ làm tăng hương vị món ăn mà còn có đặc tính kháng khuẩn, kháng viêm và kháng ký sinh trùng tự nhiên, giúp làm chậm sự phát triển của ấu trùng và hỗ trợ hệ miễn dịch.
- Sữa chua và thực phẩm lên men: Sữa chua không đường, kim chi, dưa cải muối (sạch) giàu probiotic, giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, cải thiện chức năng tiêu hóa và tăng cường khả năng miễn dịch của ruột.
- Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, gạo lứt, bánh mì nguyên cám cung cấp năng lượng bền vững và chất xơ hòa tan, hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn và duy trì đường huyết ổn định.
- Uống đủ nước: Nước lọc tinh khiết, nước ép trái cây tươi tự nhiên (ít đường) và nước dừa giúp cơ thể thải độc, duy trì cân bằng điện giải và hỗ trợ chức năng gan thận, là yếu tố quan trọng trong quá trình phục hồi.
Đĩa sushi và sashimi tươi sống, minh họa các món hải sản chưa qua nấu chín mà người bệnh giun chó nên kiêng.
Biện Pháp Phòng Ngừa Bệnh Giun Chó Hiệu Quả
Phòng ngừa là biện pháp quan trọng nhất để tránh mắc và tái nhiễm bệnh giun chó là gì. Các biện pháp này đòi hỏi sự ý thức cá nhân và cộng đồng:
Vệ sinh cá nhân và môi trường sống
- Rửa tay sạch sẽ: Đây là nguyên tắc vàng. Luôn rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước sạch sau khi tiếp xúc với đất, cát, động vật nuôi, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Thói quen này cần được đặc biệt chú trọng ở trẻ em.
- Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với chó mèo không rõ nguồn gốc: Tránh ôm hôn, để vật nuôi liếm mặt, và hạn chế cho trẻ em chơi đùa quá mức với chó mèo lạ hoặc chưa được tẩy giun.
- Giữ vệ sinh môi trường: Dọn dẹp nhà cửa thường xuyên, đặc biệt là khu vực chó mèo hay lui tới. Sử dụng chất sát khuẩn an toàn để lau chùi sàn nhà, chuồng trại định kỳ. Đảm bảo khu vực sân vườn, công viên không bị ô nhiễm phân động vật.
- Quản lý phân động vật đúng cách: Xử lý phân chó mèo bằng cách chôn sâu hoặc bỏ vào túi kín và thải bỏ đúng nơi quy định. Tránh để động vật phóng uế tại các khu vực công cộng, đặc biệt là sân chơi của trẻ em hoặc khu vực trồng rau.
Chăm sóc vật nuôi đúng cách
- Tẩy giun định kỳ cho chó mèo: Đây là biện pháp cực kỳ quan trọng để kiểm soát nguồn lây nhiễm. Tẩy giun cho chó mèo con mỗi 2-4 tuần từ khi 2 tuần tuổi đến 3 tháng tuổi, sau đó mỗi 3-6 tháng một lần đối với chó mèo trưởng thành, theo khuyến cáo của bác sĩ thú y. Hãy tham khảo chuyên gia tại Mochi Cat để có lịch tẩy giun phù hợp cho thú cưng của bạn.
- Vệ sinh cho vật nuôi: Thường xuyên tắm rửa và chải lông cho chó mèo để loại bỏ trứng giun dính trên lông.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ cho vật nuôi: Đưa chó mèo đến bác sĩ thú y để kiểm tra sức khỏe tổng quát và phát hiện sớm các vấn đề về ký sinh trùng.
An toàn thực phẩm
- Ăn chín, uống sôi: Luôn đảm bảo thực phẩm được nấu chín kỹ, nước uống đã được đun sôi hoặc lọc sạch.
- Rửa sạch rau củ quả: Rửa sạch rau sống và trái cây dưới vòi nước chảy, có thể ngâm thêm với nước muối loãng hoặc dung dịch rửa rau chuyên dụng trước khi chế biến hoặc ăn sống.
Tẩy giun định kỳ cho người
- Ngay cả khi không có triệu chứng rõ ràng, việc tẩy giun định kỳ cho người (thường 2 lần/năm, mỗi 6 tháng/lần) là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả, đặc biệt ở những vùng có nguy cơ cao hoặc những người thường xuyên tiếp xúc với vật nuôi.
Người phụ nữ đang vệ sinh sàn nhà, minh họa việc giữ gìn sạch sẽ môi trường sống để phòng ngừa bệnh giun chó.
Bệnh giun chó là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng quan tâm, đặc biệt ở những khu vực có điều kiện vệ sinh kém và mật độ vật nuôi cao. Hiểu rõ bệnh giun chó là gì, từ nguyên nhân, dấu hiệu đến các phương pháp chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa là chìa khóa để bảo vệ bản thân và gia đình. Việc tuân thủ các nguyên tắc vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường, chăm sóc vật nuôi đúng cách và duy trì chế độ ăn uống an toàn là những bước cơ bản nhưng vô cùng hiệu quả để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và biến chứng. Hãy chủ động trong việc phòng ngừa để có một cuộc sống khỏe mạnh, an toàn.
Ngày Cập Nhật: Tháng 9 30, 2025 by Trần Thanh Tâm Ni
