Cá chim vây ngắn (Trachinotus blochii), hay còn gọi là cá chim biển vây vàng, là một loài thủy sản có giá trị kinh tế cao, được ưa chuộng trên thị trường bởi chất lượng thịt thơm ngon và hàm lượng dinh dưỡng. Với tốc độ sinh trưởng nhanh, khả năng thích nghi tốt với môi trường nước mặn lợ và việc sử dụng hiệu quả thức ăn công nghiệp, việc nuôi cá chim vây ngắn đã trở thành một mô hình đầy tiềm năng, mở ra cơ hội phát triển bền vững cho người nuôi. Bài viết này của mochicat.vn sẽ cung cấp một hướng dẫn toàn diện từ A-Z về kỹ thuật nuôi và sản xuất giống cá chim vây ngắn, giúp bạn đạt được năng suất và lợi nhuận tối ưu.
Giới Thiệu Chung Về Cá Chim Vây Ngắn (Trachinotus blochii)
Cá chim vây ngắn, với tên khoa học là Trachinotus blochii, là thành viên của họ Cá chim (Carangidae), phân bố rộng rãi ở các vùng biển nhiệt đới và cận nhiệt đới thuộc khu vực Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Đây là loài cá có thân hình dẹp, màu bạc lấp lánh, vây ngắn và chắc khỏe, cho phép chúng bơi nhanh và linh hoạt. Thịt cá chim vây ngắn được đánh giá cao về độ ngọt, dai và ít xương, trở thành một món ăn yêu thích trong nhiều nền ẩm thực.
Không chỉ là loài cá có giá trị ẩm thực, cá chim vây ngắn còn là đối tượng nuôi trồng thủy sản quan trọng tại nhiều quốc gia như Philippines, Malaysia, Đài Loan, Hồng Kông, Singapore và các tỉnh ven biển miền Nam Trung Quốc. Đặc điểm nổi bật của chúng bao gồm khả năng sinh trưởng nhanh, khả năng sử dụng tốt thức ăn công nghiệp, và sức đề kháng tương đối cao khi được nuôi trong điều kiện phù hợp. Những yếu tố này đã khiến cá chim vây ngắn trở thành lựa chọn hàng đầu cho việc đa dạng hóa đối tượng nuôi biển, góp phần khai thác hiệu quả tiềm năng mặt nước ven biển và mang lại thu nhập ổn định cho cộng đồng ngư dân. Việc phát triển bền vững mô hình nuôi loài cá này không chỉ củng cố ngành thủy sản địa phương mà còn đáp ứng nhu cầu thị trường xuất khẩu, nâng cao vị thế kinh tế.
Chuẩn Bị Ao Nuôi Cá Chim Vây Ngắn Đạt Hiệu Quả Tối Ưu
Công tác chuẩn bị ao nuôi là nền tảng quyết định sự thành công của toàn bộ vụ nuôi cá chim vây ngắn. Một ao nuôi được chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ tạo môi trường sống lý tưởng, giảm thiểu rủi ro bệnh tật và tối ưu hóa tốc độ sinh trưởng của cá. Quy trình chuẩn bị ao bao gồm nhiều bước chi tiết, mỗi bước đều đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập một hệ sinh thái nuôi trồng lành mạnh và năng suất.
Đầu tiên, ngay sau khi kết thúc vụ nuôi trước, việc tháo cạn nước ao là điều bắt buộc. Bước này giúp lộ rõ đáy ao, tạo điều kiện thuận lợi cho các công đoạn tiếp theo. Tháo cạn nước không chỉ loại bỏ nước cũ đã bị ô nhiễm mà còn giúp dễ dàng quan sát và đánh giá tình trạng đáy ao. Tiếp theo, nạo vét lớp bùn đen tích tụ ở đáy ao là một yếu tố then chốt. Lớp bùn này chứa rất nhiều chất thải hữu cơ từ thức ăn thừa và phân cá, nếu không được xử lý sẽ phân hủy tạo ra khí độc như H2S, NH3, gây ô nhiễm nước và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cá. Việc loại bỏ bùn giúp làm sạch đáy ao, tăng khả năng trao đổi chất dưới đáy và ngăn chặn sự phát triển của các mầm bệnh yếm khí.
Sau khi nạo vét bùn, ao cần được phơi đáy từ 3-5 ngày dưới ánh nắng mặt trời. Ánh nắng không chỉ giúp làm khô đáy ao mà còn tiêu diệt hiệu quả các vi sinh vật gây bệnh, trứng ký sinh trùng và các loài địch hại còn sót lại trong bùn. Quá trình phơi đáy còn giúp oxy hóa các chất hữu cơ, cải thiện cấu trúc đất đáy. Song song với đó, việc tu sửa lại bờ và cống ao là không thể thiếu. Bờ ao cần được đắp vững chắc để tránh sạt lở, trong khi cống ao phải được kiểm tra kỹ lưỡng, đảm bảo không có rò rỉ nước trong suốt quá trình nuôi. Một hệ thống bờ và cống chắc chắn sẽ giữ ổn định mực nước và độ mặn, tránh tình trạng cá thất thoát hoặc môi trường bị ảnh hưởng bởi nước bên ngoài.
Tiếp đến, rải vôi bột nông nghiệp với liều lượng từ 10-20kg/100m2 là bước quan trọng để khử trùng và cải thiện chất lượng đất. Vôi bột có tác dụng diệt khuẩn, diệt ký sinh trùng, nâng độ pH của đất đáy ao (nếu đất bị chua), và thúc đẩy quá trình khoáng hóa các chất hữu cơ. Sau khi rải vôi, ao tiếp tục được phơi 3-5 ngày để vôi phát huy tác dụng tối đa và phản ứng hoàn toàn với đất đáy.
Cuối cùng, việc cấp nước vào ao nuôi cần được thực hiện cẩn thận qua hệ thống lưới lọc tinh. Lưới lọc giúp ngăn chặn triệt để cá tạp, ấu trùng côn trùng và các loài địch hại khác xâm nhập vào ao, vốn có thể cạnh tranh thức ăn hoặc tấn công cá giống non. Mức nước ban đầu trong ao cần đạt từ 1.2-1.5m. Độ sâu này không chỉ cung cấp không gian đủ cho cá phát triển mà còn giúp duy trì sự ổn định của các yếu tố môi trường như nhiệt độ và độ mặn, đặc biệt quan trọng trong các điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Trước khi thả cá, cần kiểm tra kỹ các yếu tố môi trường nước, đảm bảo pH đạt từ 7.5-8.5 và độ mặn ổn định trong khoảng 20-28‰. Đây là những giá trị tối ưu để cá chim vây ngắn có thể sinh trưởng và phát triển khỏe mạnh, tránh được tình trạng sốc môi trường khi thả giống.
Lựa Chọn và Thả Giống Cá Chim Vây Ngắn Chất Lượng Cao
Việc lựa chọn con giống chất lượng cao là yếu tố then chốt đầu tiên quyết định thành công của mô hình nuôi cá chim vây ngắn. Con giống khỏe mạnh sẽ có sức đề kháng tốt, tốc độ sinh trưởng nhanh và tỷ lệ sống cao, giảm thiểu rủi ro dịch bệnh trong suốt quá trình nuôi. Do đó, người nuôi cần đặc biệt chú trọng đến nguồn gốc và chất lượng của cá giống.
Theo kinh nghiệm từ các mô hình thành công, nguồn giống tốt nhất thường là giống được sản xuất nhân tạo tại các cơ sở uy tín, ví dụ như từ tỉnh Thừa Thiên Huế hoặc các trung tâm giống hải sản đã được kiểm chứng. Việc sử dụng giống nhân tạo giúp đảm bảo tính đồng đều về kích cỡ, nguồn gốc gen rõ ràng và quan trọng hơn là khả năng kiểm soát bệnh tật ngay từ giai đoạn ương nuôi.
Khi lựa chọn cá giống để thả, người nuôi cần tuân thủ các tiêu chí nghiêm ngặt. Thứ nhất, cỡ cá thả phải đồng đều, lý tưởng nhất là từ 8-10cm. Kích thước đồng đều giúp tránh tình trạng cá lớn chèn ép, cạnh tranh thức ăn với cá nhỏ, giảm thiểu tỷ lệ dị hình và tăng trưởng không đồng đều trong đàn. Thứ hai, cá giống phải khỏe mạnh, không có dấu hiệu dị hình, xây xát, hoặc các vết thương trên cơ thể. Quan sát phản xạ của cá khi có tác động từ bên ngoài (ví dụ: gõ nhẹ vào thành bể) cũng là một cách để đánh giá sức khỏe của chúng – cá khỏe sẽ có phản xạ nhanh, bơi lội linh hoạt.
Một điểm cực kỳ quan trọng là cá giống cần được kiểm tra bệnh Virus Hoại Tử Thần Kinh (VNN) trước khi thả. VNN là một loại virus nguy hiểm, gây thiệt hại nặng nề cho các loài cá biển, đặc biệt là cá con. Việc xét nghiệm và đảm bảo cá giống không mang mầm bệnh VNN là biện pháp phòng ngừa dịch bệnh hiệu quả nhất, bảo vệ toàn bộ vụ nuôi khỏi nguy cơ lây nhiễm và thất thoát.
Về mật độ thả nuôi, khuyến nghị phổ biến hiện nay là từ 1-2 con/m2, tùy thuộc vào điều kiện ao nuôi và khả năng quản lý của người nuôi. Mật độ 1 con/m2 thường được ưu tiên để đảm bảo cá có đủ không gian phát triển, giảm thiểu stress và áp lực dịch bệnh. Nếu ao được trang bị hệ thống sục khí và quản lý chất lượng nước tốt, mật độ có thể tăng lên nhưng cần được theo dõi sát sao.
Trước khi thả cá vào ao, cần thực hiện quy trình thuần hóa môi trường (còn gọi là “tắm cá”) để cá không bị sốc nhiệt độ và độ mặn. Đây là việc từ từ điều chỉnh nhiệt độ và độ mặn của nước trong bao chứa cá giống sao cho tương đồng với nước ao nuôi. Quá trình này giúp cá thích nghi dần, giảm thiểu stress và tỷ lệ chết sau khi thả. Việc thả cá nên được thực hiện vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi nhiệt độ không quá cao, giúp cá có thời gian làm quen với môi trường mới mà không bị căng thẳng.
Chăm Sóc và Quản Lý Ao Nuôi Cá Chim Vây Ngắn Hàng Ngày
Chăm sóc và quản lý ao nuôi cá chim vây ngắn hàng ngày đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và tuân thủ các quy trình kỹ thuật để đảm bảo môi trường sống lý tưởng cho cá, từ đó tối ưu hóa tăng trưởng và phòng ngừa dịch bệnh. Các yếu tố quan trọng nhất bao gồm chế độ dinh dưỡng, quản lý thức ăn, và kiểm soát chất lượng nước.
Chế Độ Dinh Dưỡng và Quản Lý Thức Ăn
Thức ăn đóng vai trò trung tâm trong quá trình phát triển của cá chim vây ngắn. Loài cá này có khả năng sử dụng tốt thức ăn công nghiệp dạng viên nổi, giúp người nuôi dễ dàng quan sát khả năng ăn của cá và hạn chế thức ăn dư thừa lắng xuống đáy ao. Hàm lượng dinh dưỡng trong thức ăn công nghiệp phải được đảm bảo, đặc biệt là protein và lipid. Kinh nghiệm cho thấy, thức ăn có hàm lượng đạm từ 45% trở lên và lipid khoảng 15% là phù hợp nhất để cá sinh trưởng và phát triển tối ưu. Hàm lượng protein cao cung cấp đủ axit amin thiết yếu cho quá trình xây dựng cơ bắp và tăng trọng, trong khi lipid là nguồn năng lượng dự trữ quan trọng.
Để tối ưu hóa việc cho ăn, người nuôi cần làm khung bằng nhựa hoặc tre để giữ thức ăn tập trung tại một khu vực nhất định trong ao. Khung thức ăn này không chỉ giúp giảm thiểu lượng thức ăn bị phân tán, thất thoát ra môi trường, mà còn tạo phản xạ tập trung ăn cho cá, giúp người nuôi dễ dàng quan sát mức độ tiêu thụ thức ăn. Hàng ngày, nên cho cá ăn 2 lần vào buổi sáng (khoảng 8h) và buổi chiều mát (khoảng 17-18h). Việc chia thành hai bữa giúp cá hấp thụ dinh dưỡng hiệu quả hơn và giảm tải cho hệ tiêu hóa.
Tuy nhiên, chế độ cho ăn cần linh hoạt dựa trên điều kiện thời tiết và tình trạng sức khỏe của cá. Trong những ngày trời lạnh (nhiệt độ nước dưới 17°C) hoặc trời quá nóng (nhiệt độ nước trên 36°C), cá thường giảm hoặc ngừng ăn. Trong những trường hợp này, việc không cho cá ăn hoặc giảm đáng kể lượng thức ăn là cần thiết để tránh lãng phí và ngăn ngừa thức ăn thừa gây ô nhiễm ao. Quan trọng nhất là cần quan sát kỹ khả năng ăn của cá sau mỗi lần cho ăn để điều chỉnh lượng thức ăn cho phù hợp, đảm bảo cá ăn hết nhưng không quá no hoặc thiếu hụt.
Quản Lý Chất Lượng Nước
Chất lượng nước ao nuôi là yếu tố sống còn đối với sức khỏe và sự phát triển của cá. Người nuôi cần theo dõi các thông số chất lượng nước hàng ngày. Các chỉ số quan trọng cần kiểm tra bao gồm pH, độ mặn, nhiệt độ, oxy hòa tan và nồng độ amoniac, nitrit. Bất kỳ sự thay đổi bất thường nào cũng có thể là dấu hiệu của vấn đề môi trường.
Để duy trì chất lượng nước tốt, việc thay nước định kỳ là rất cần thiết. Hàng tháng, nên thay 20-30% lượng nước ao nuôi. Quá trình thay nước giúp loại bỏ các chất thải tích tụ, giảm nồng độ amoniac và nitrit, đồng thời bổ sung nước mới giàu oxy và khoáng chất. Tuy nhiên, khi thay nước, cần đặc biệt lưu ý kiểm tra nguồn nước mới đảm bảo sạch sẽ và có nồng độ muối (độ mặn) phù hợp, dao động trong khoảng 20-28‰. Nếu nguồn nước mới có độ mặn hoặc nhiệt độ quá khác biệt, cá có thể bị sốc môi trường, dẫn đến stress, suy yếu và thậm chí là chết hàng loạt. Việc thay nước nên được thực hiện từ từ, tránh gây xáo trộn lớn trong ao.
Ngoài ra, việc sử dụng các chế phẩm sinh học (probiotic) định kỳ cũng là một biện pháp hữu ích để cải thiện chất lượng nước. Các chế phẩm này giúp phân hủy chất hữu cơ, kiểm soát tảo độc và ổn định hệ vi sinh vật trong ao, tạo môi trường sống lành mạnh hơn cho cá. Việc theo dõi màu nước, mùi nước và sự hoạt động của cá cũng cung cấp những thông tin trực quan quan trọng về tình trạng môi trường ao nuôi. Một môi trường nước sạch, ổn định là chìa khóa để cá chim vây ngắn phát triển tối đa tiềm năng sinh học của chúng.
Kinh Nghiệm Thực Tế và Bài Học Từ Mô Hình Nuôi Cá Chim Vây Ngắn
Mô hình nuôi cá chim vây ngắn của anh Tùng là một ví dụ điển hình về sự thành công và những bài học quý giá trong việc phát triển thủy sản có giá trị kinh tế. Qua quá trình nuôi, anh Tùng nhận thấy cá chim vây ngắn có sức phát triển nhanh, ăn nhiều và đặc biệt là dễ chăm sóc hơn so với nhiều loài thủy sản khác. Điều này cho thấy tiềm năng lớn của loài cá này trong nuôi thương phẩm.
Tuy nhiên, trong quá trình nuôi, anh Tùng cũng gặp phải những thách thức nhất định. Cụ thể, đã xảy ra hiện tượng một số con cá bị chết do trời mưa lớn, dẫn đến nước ao bị ngọt hóa đột ngột. Vấn đề này trở nên trầm trọng hơn khi anh không thể thay nước ngay lập tức vì nguồn nước bên ngoài cũng bị đục và ngọt. Đây là một rủi ro phổ biến trong nuôi trồng thủy sản nước lợ, đặc biệt là vào mùa mưa. May mắn thay, sau khi điều kiện thời tiết cho phép và anh Tùng đã thay được nước, cá đã ổn định và tiếp tục sinh trưởng bình thường. Sự cố này đã cung cấp những bài học sâu sắc về quản lý môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Sau 9 tháng nuôi, gia đình anh Tùng đã thu hoạch được 2.800 kg cá thịt, với cỡ trung bình 600g/con, đạt năng suất ấn tượng 7 tấn/ha. Với giá bán bình quân 145.000 đồng/kg, tổng doanh thu gần 400 triệu đồng và lợi nhuận thu được từ 120-150 triệu đồng sau khi trừ chi phí. Những con số này minh chứng rõ ràng cho hiệu quả kinh tế cao của mô hình nuôi cá chim vây ngắn.
Từ vụ nuôi thành công này, anh Tùng đã rút ra nhiều kinh nghiệm quý báu:
- Giống là yếu tố tiên quyết: Con giống là nền tảng của mọi thành công. Cá giống thả nuôi phải được sản xuất tại cơ sở uy tín, có chất lượng đảm bảo và đã được ương lên cỡ 8-10cm. Kích thước này giúp cá có khả năng thích nghi tốt hơn với môi trường ao nuôi và giảm thiểu rủi ro bị hao hụt ban đầu.
- Mật độ thả nuôi tối ưu: Anh Tùng khuyến nghị mật độ thả từ 1-2 con/m2. Mật độ này cho phép cá có đủ không gian để phát triển, giảm cạnh tranh thức ăn và áp lực bệnh tật, từ đó tối ưu hóa tốc độ tăng trưởng và kích cỡ cá thu hoạch.
- Công tác chuẩn bị ao nuôi chu đáo: Ao nuôi cần có độ sâu từ 1-1.5m để duy trì độ mặn ổn định, đặc biệt là trong mùa mưa. Việc vệ sinh ao phải được thực hiện kỹ lưỡng, tiêu diệt triệt để các loài vật chủ ăn thịt cá con và cạnh tranh thức ăn. Một ao sạch sẽ, có cấu trúc tốt sẽ là môi trường sống bền vững cho cá.
- Chất lượng thức ăn: Thức ăn cho cá chim phải có hàm lượng protein từ 40% trở lên. Đây là mức dinh dưỡng cần thiết để đảm bảo cá sinh trưởng và phát triển tốt, đạt trọng lượng và kích thước mong muốn trong thời gian nuôi.
- Thời điểm nuôi thích hợp: Nên nuôi cá ngay sau khi kết thúc vụ nuôi Xuân Hè và thu hoạch trước hoặc trong dịp Tết Âm lịch. Thời điểm này giúp tránh được mùa dịch bệnh phát sinh khi nhiệt độ xuống thấp, vốn thường gây hại cho cá chim vây ngắn. Việc lựa chọn đúng thời điểm còn giúp tận dụng giá thị trường cao vào dịp lễ Tết, tối đa hóa lợi nhuận.
Những kinh nghiệm này không chỉ là bài học cho riêng anh Tùng mà còn là kim chỉ nam quý giá cho những người đang có ý định hoặc đã và đang nuôi cá chim vây ngắn. Áp dụng một cách khoa học và linh hoạt, chúng ta có thể tối ưu hóa quy trình, nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững nghề nuôi loài cá đầy tiềm năng này.
Quy Trình Kỹ Thuật Sản Xuất Giống Cá Chim Vây Ngắn Nhân Tạo
Sản xuất giống cá chim vây ngắn nhân tạo là một bước tiến quan trọng trong ngành thủy sản, giúp chủ động nguồn giống, giảm áp lực khai thác tự nhiên và đảm bảo chất lượng con giống cho nuôi thương phẩm. Tại Trung tâm Giống Hải sản Nam Định, kết hợp với Trường Cao đẳng Thủy sản, một quy trình công nghệ chuẩn đã được nghiên cứu và áp dụng, bao gồm các khâu chính: nuôi vỗ cá bố mẹ, cho cá đẻ, ấp trứng và ương nuôi ấu trùng, và ương nuôi cá giống.
1. Nuôi Vỗ Cá Bố Mẹ
Nuôi vỗ cá bố mẹ là giai đoạn chuẩn bị cho quá trình sinh sản, đảm bảo cá có đủ sức khỏe và dinh dưỡng để cho ra trứng và tinh trùng chất lượng.
1.1. Chuẩn Bị Cá Bố Mẹ
Cá bố mẹ được lựa chọn cẩn thận từ đàn cá trưởng thành nuôi tại ao thương phẩm hoặc từ đàn cá đã từng sinh sản nhân tạo. Tiêu chuẩn chọn lựa bao gồm: cá khỏe mạnh, không bị tổn thương, xây xát hay dị hình. Đặc biệt, cá cái và cá đực phải từ 2 tuổi trở lên, với trọng lượng lý tưởng từ 2-3 kg/con. Đối với đàn cá đã cho sinh sản, cần tuyển chọn lại những con có màu sắc bình thường, không bệnh tật. Tỷ lệ cá đực/cá cái nên là 1/1 để tối ưu hóa khả năng thụ tinh.
1.2. Nơi Nuôi và Môi Trường Nuôi Vỗ
Cá bố mẹ thường được nuôi trong ao đất có diện tích khoảng 1000m2, độ sâu nước 1.5m, với chất đáy là cát thịt và lớp bùn đáy dày 10-15cm. Hai tuần cuối trước khi cho cá sinh sản, cá bố mẹ được chuyển sang nuôi trong bể xi măng có thể tích 80-100m3, độ sâu 1.5-1.8m. Việc chuyển sang bể xi măng giúp dễ dàng kiểm soát môi trường nước và quản lý cá trong giai đoạn nhạy cảm này.
Môi trường nuôi vỗ cần được kiểm soát chặt chẽ: nhiệt độ trung bình 24-28°C, pH 7.5-8.5, oxy hòa tan trên 4 mg/lít, và độ mặn 26-30‰. Các thông số này phải được duy trì ổn định để cá bố mẹ phát triển tuyến sinh dục tốt nhất.
1.3. Mật Độ Nuôi Vỗ
Mật độ nuôi vỗ cá bố mẹ trong ao đất là 10-15 kg/100m2. Khi chuyển sang bể xi măng, mật độ giảm xuống 1-2 kg/m3. Tỷ lệ cá đực và cá cái luôn duy trì 1/1.
1.4. Chăm Sóc và Quản Lý
Giai đoạn nuôi vỗ chính vụ thường diễn ra từ tháng 2 đến tháng 4. Thức ăn cho cá bố mẹ bao gồm cá tạp tươi hoặc thức ăn công nghiệp dành cho cá biển với hàm lượng protein 35-40% và lipid 10-12%. Khẩu phần ăn là 3-4% khối lượng cá nuôi, cho ăn một lần mỗi ngày vào lúc 8 giờ sáng. Việc kiểm tra mức độ thành thục sinh dục của cá được thực hiện định kỳ. Đối với cá cái, dùng ống nhựa mềm có đường kính 1mm đưa qua lỗ sinh dục để lấy trứng và quan sát. Trứng ở giai đoạn IV (màu xanh vàng, tròn, rời nhau) cho thấy cá đã thành thục. Đối với cá đực, kiểm tra sẹ (tinh dịch) phải thấy sẹ trắng sữa, tan nhanh trong nước.
2. Cho Cá Đẻ
Đây là giai đoạn quan trọng nhất, đòi hỏi sự chính xác cao về kỹ thuật và điều kiện môi trường.
2.1. Nơi Cho Cá Đẻ Trứng
Bể cho cá đẻ thường là bể xi măng hoặc composite, có thể tích 70-100m3, độ sâu 1.3-1.5m. Bể cần có hệ thống cấp thoát nước thuận tiện, mái che để điều hòa ánh sáng và hệ thống sục khí mạnh mẽ để duy trì oxy hòa tan.
2.2. Điều Kiện Môi Trường Cho Cá Đẻ
Môi trường sinh thái tối ưu cho cá đẻ trứng là: nhiệt độ nước 28-30°C, độ mặn 30-32‰, oxy hòa tan ≥ 4mg/lít, và pH 7.8-8.5.
2.3. Chọn Cá Bố Mẹ Thành Thục Cho Đẻ
Cá cái được chọn khi trứng có màu trắng ngà, tròn đều, rời nhau. Nếu trứng còn non (dính lại, không đều) hoặc thoái hóa (nhão, trắng đục) thì không nên chọn. Cá đực được chọn khi sẹ đặc, màu trắng sữa và tan nhanh trong nước.
2.4. Sử Dụng Chất Kích Thích Cá Sinh Sản
Sử dụng hỗn hợp LRH-A2 và HCG. Liều lượng điển hình cho cá cái là 8-10mg LRH-A2 kết hợp 300-500 UI HCG/1kg cá. Cá đực dùng liều bằng 1/2 cá cái. Liều lượng có thể điều chỉnh tùy thuộc vào mức độ thành thục. Thuốc thường được tiêm 1-2 lần vào phần mềm gốc vây ngực (vây P). Nếu tiêm 2 lần, lần đầu chỉ tiêm 1/4 – 1/3 tổng lượng LRH-A2.
2.5. Thu Trứng và Tách Trứng
Sau khi cá đẻ khoảng 2-3 giờ, tiến hành thu toàn bộ trứng trong bể bằng vợt có mắt lưới 60 mắt/cm2. Trứng thu được chuyển vào thùng nhựa 100 lít có độ mặn 30-32‰ để tách trứng thụ tinh. Trứng thụ tinh sẽ nổi trên mặt nước, trong khi trứng không thụ tinh hoặc hỏng sẽ chìm xuống đáy. Dùng tay khuấy nhẹ và vớt trứng nổi để chuyển sang bể ấp.
3. Ấp Trứng và Ương Nuôi Ấu Trùng
Giai đoạn này tập trung vào việc tạo điều kiện thuận lợi cho trứng nở và ấu trùng phát triển ban đầu.
3.1. Dụng Cụ và Môi Trường Ấp Trứng
Dụng cụ ấp trứng là bể composite thể tích 1m3, có hệ thống sục khí liên tục. Môi trường ấp trứng là nước biển sạch với độ mặn 30-32‰, nhiệt độ 26-30°C, pH 7.8-8.5 và oxy hòa tan ≥ 5mg/lít.
3.2. Mật Độ Ấp Trứng
Trứng thụ tinh được chuyển vào bể ấp với mật độ 400-500 trứng/lít.
3.3. Quản Lý Bể Ấp Trứng
Bể ấp cần đặt ở nơi thoáng mát, tránh ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp. Duy trì sục khí liên tục và hút bỏ trứng chìm ở đáy bể hàng ngày để đảm bảo môi trường sạch sẽ. Thời gian ương nuôi ấu trùng thường từ 60-72 giờ, sau đó cá sẽ phát triển thành cá bột.
4. Ương Nuôi Cá Bột Lên Cá Hương 2-3cm
Đây là giai đoạn cá con bắt đầu tập ăn và hình thành các tập tính cơ bản.
4.1. Bể Ương và Điều Kiện Môi Trường
Bể ương có thể là bể xi măng hình chữ nhật hoặc bể composite hình tròn, cao 1-1.2m, dung tích 10-20m3. Bể phải có hệ thống sục khí và cấp thoát nước thuận tiện. Trước khi thả ấu trùng, bể cần được vệ sinh và sát trùng kỹ lưỡng. Điều kiện môi trường: độ mặn 28-30‰, nhiệt độ 26-30°C, pH 7.8-8.5, và oxy hòa tan ≥ 4mg/lít.
4.2. Thả Ấu Trùng
Ấu trùng cá chim vây ngắn được thả vào bể ương phải có chất lượng tốt, khỏe mạnh, với tỷ lệ dị hình dưới 0.05%. Mật độ ương từ 2.000-3.000 con/m3.
4.3. Chăm Sóc và Quản Lý
- Thêm và thay nước: Ban đầu, mực nước là 0.5m. Từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 6, cấp thêm 10cm nước mỗi ngày cho đến khi đạt 1m. Ngày thứ 7, thay 40% nước, sau đó cấp thêm 10cm, nâng mực nước lên 0.7m. Cứ thế tăng dần và từ ngày thứ 14 trở đi, siphon đáy và thay 50% nước hàng ngày.
- Cấp tảo: Từ ngày 1 đến ngày 5, cấp tảo Nanochloropsis ocunata hoặc Chlorella sp vào bể ương đạt mật độ 50-100 vạn/ml. Vớt váng ở tầng mặt bể 2 lần/ngày.
- Cho cá ăn: Thức ăn ban đầu là luân trùng đã được cường hóa bằng tảo để tăng chất lượng. Duy trì mật độ luân trùng 6-8 con/ml. Đến ngày thứ 14, bổ sung Nauplius Artemia và Copepodda với mật độ 10-15 con/ml. Từ ngày 20 trở đi, giảm Artemia và Copepodda xuống 5-7 con/ml và bắt đầu cho ăn thức ăn hỗn hợp (thịt cá băm nhỏ) hoặc thức ăn công nghiệp dạng viên nhỏ (cỡ 0-1). Cần quan sát khả năng ăn của cá để điều chỉnh lượng thức ăn.
- Siphon đáy: Sau 5 ngày nuôi, siphon đáy 1 lần/ngày vào lúc 8 giờ để loại bỏ chất thải, xác chết. Lưu ý không hút lẫn cá con.
5. Phòng và Trị Bệnh Cho Cá Chim Vây Ngắn
Phòng và trị bệnh là một phần không thể thiếu trong quy trình nuôi cá chim vây ngắn để giảm thiểu thiệt hại kinh tế. Việc duy trì môi trường nuôi sạch, cung cấp dinh dưỡng đầy đủ và theo dõi sức khỏe cá thường xuyên là chìa khóa.
5.1. Bệnh Do Vi Khuẩn
- Tác nhân gây bệnh: Chủ yếu do vi khuẩn Vibrio sp. và Vibrio anguillarum.
- Triệu chứng: Cá bỏ ăn, bụng trướng to, thức ăn trong ống tiêu hóa không tiêu, hoạt động kém, bơi chậm chạp, màu sắc chuyển từ sáng nâu sang xám đen, cá chết rải rác.
- Biện pháp phòng trị:
- Phòng ngừa: Cải thiện điều kiện môi trường ương nuôi, đảm bảo luôn sạch và không ô nhiễm. Bổ sung Vitamin C vào thức ăn để tăng sức đề kháng cho cá.
- Điều trị: Khi phát hiện bệnh, thay nước liên tục 3 ngày, mỗi ngày 50% lượng nước. Trộn thuốc kháng sinh Tetracycline vào thức ăn với liều lượng 3-5g/1kg thức ăn/ngày, cho ăn 5 ngày liên tục vào buổi sáng.
5.2. Bệnh Do Ký Sinh Trùng
Trùng Cryptocaryon:
- Đặc điểm: Hình quả lê, kích thước 0.5mm, có lông tơ. Ký sinh trên thân, mắt cá.
- Dấu hiệu: Chấm trắng trên da, cá cọ mình vào vật cứng, xuất hiện nốt nhầy.
- Hậu quả: Ảnh hưởng hô hấp, gây nhiễm trùng thứ cấp, cá chết hàng loạt nếu không xử lý.
- Nguyên nhân: Nhiệt độ nước giảm, cá bị sốc môi trường.
- Điều trị: Tắm cá bằng CuSO4 nồng độ 0.5 ppm kết hợp nước ngọt trong 5-10 phút (sục khí mạnh) hoặc formalin 100 ppm kết hợp nước ngọt trong 5-10 phút.
Trùng Trichodina:
- Đặc điểm: Hình đĩa, kích thước 100µm, lông tơ bao quanh thân. Ký sinh trên mang và bề mặt thân.
- Dấu hiệu: Mang nhợt, cá cọ mình vào vật cứng, tạo nhiều niêm dịch trên mang và thân, cá yếu.
- Hậu quả: Phá hủy mô ký chủ, gây khó khăn hô hấp.
- Điều trị: Tắm cá bằng dung dịch formalin 200 ppm trong 30-60 phút (sục khí mạnh).
Trùng Brooklynella:
- Đặc điểm: Hình quả thận, kích thước 60µm, có hàng lông tơ song song. Ký sinh trên mang và bề mặt thân.
- Dấu hiệu: Cá cọ mình vào vật cứng.
- Hậu quả: Da bị tổn thương, vấn đề hô hấp, nhiễm trùng thứ cấp, cá chết nhiều.
- Điều trị: Tắm cá bằng dung dịch formalin 200 ppm trong 30-60 phút (sục khí mạnh) hoặc formalin 30 ppm trong 1-2 ngày (sục khí mạnh).
6. Thu Hoạch
Khi cá đạt kích cỡ thương phẩm hoặc cá giống đạt tiêu chuẩn xuất bán, cần tiến hành thu hoạch một cách cẩn thận.
- Phương pháp thu cá: Dùng lưới sợi nylon mềm, có kích thước mắt lưới (2a) bằng 8-10mm. Sử dụng vợt và xô chậu có nước để vớt và chứa cá, tránh tác động cơ học làm xây xát cá. Cá bị xây xát sẽ dễ bị nhiễm bệnh và giảm giá trị thương phẩm.
- Thời gian ương nuôi: Sau khoảng 25-27 ngày ương nuôi, cá đạt cỡ 2-3cm. Ở giai đoạn này, tập tính sống của cá đã tương tự như cá trưởng thành.
- Lọc cá và phân đàn: Để tránh tình trạng cá tranh ăn hoặc ăn thịt lẫn nhau, cần tiến hành lọc cá và phân đàn ương nuôi riêng theo từng kích cỡ. Việc này đảm bảo tốc độ tăng trưởng đồng đều và giảm tỷ lệ hao hụt.
Kết Luận
Việc nuôi và sản xuất giống cá chim vây ngắn mang lại tiềm năng kinh tế đáng kể cho ngành thủy sản Việt Nam. Từ công tác chuẩn bị ao nuôi, lựa chọn con giống chất lượng, đến quy trình chăm sóc hàng ngày và quản lý dịch bệnh, mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và khoa học. Áp dụng những kỹ thuật tiên tiến trong sản xuất giống nhân tạo cùng với việc rút ra kinh nghiệm từ các mô hình thực tế sẽ giúp tối ưu hóa năng suất và hiệu quả kinh tế. Hiểu rõ và tuân thủ các nguyên tắc này sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của nghề nuôi cá chim vây ngắn, góp phần đa dạng hóa đối tượng nuôi và tăng thu nhập cho người dân.
Ngày Cập Nhật: Tháng 10 15, 2025 by Trần Thanh Tâm Ni
